Είναι μύθοι τα Ευαγγέλια;

   Είναι μύθοι τα Ευαγγέλια;

          

Από τότε που πρωτοεμφανίστηκε ο Χριστιανισμός, η ομοιότητα των Ευαγγελίων με ορισμένους μύθους χρησιμοποιήθηκε σαν επιχείρημα εναντίον της χριστιανικής πίστης.

Οι παγανιστές απολογητές του επίσημου πανθεϊσμού της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας υποστήριζαν, ότι η ιστορία για το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού δεν διέφερε ουσιαστικά από τους μύθους θεοτήτων όπως ο Διόνυσος, ο Όσιρις, ο Άττις, κ.λπ.

Παρ’ όλα αυτά δεν κατόρθωσαν ν’ αναχαιτίσουν την προέλαση του χριστιανικού κύματος.

Τα τελευταία διακόσια χρόνια όμως, καθώς οι ανθρωπολόγοι ανακάλυψαν σε όλο τον κόσμο ιδρυτικούς μύθους που φαίνεται να έχουν ομοιότητες με το Πάθος και την Ανάσταση του Ιησού, η ιδέα ότι ο χριστιανισμός είναι κι αυτός ένας μύθος, δείχνει τελικά να επικρατεί ‒ ακόμα και μεταξύ χριστιανών πιστών.

Αυτή η ιδέα στηρίχτηκε στη διαπίστωση, ότι όλοι οι μύθοι ξεκινούν από κάποια βίαιη κοσμική ή κοινωνική κρίση, κορυφώνονται με τα πάθη κάποιου μυστηριώδους θύματος (συχνά από τα χέρια ενός αφηνιασμένου όχλου) και τελειώνουν με την θριαμβευτική επιστροφή του θύματος, που μες από αυτήν την επιστροφή αποκαλύπτεται ως θεότητα.

Βεβαίως οι σημερινοί ανθρωπολόγοι θεωρούν σαν μια οριστική «μεταφυσική» αποτυχία όλη την πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ανθρωπολογική έρευνα ‒ δηλαδή ακριβώς την έρευνα, κατά την οποία οι θεωρητικοί αγωνίστηκαν να εντοπίσουν τις ομοιότητες μεταξύ των διαφόρων μύθων.

Ωστόσο η αποτυχία αυτής της έρευνας δεν φαίνεται ν’ αποδυνάμωσε το σκεπτικιστικό επιστημονικό πνεύμα της Ανθρωπολογίας.

Αντίθετα, κατά κάποιο μυστήριο τρόπο, αποδυνάμωσε ακόμα περισσότερο την αξιοπιστία των δογματικών ισχυρισμών της θρησκείας, τους οποίους οι προηγούμενοι ανθρωπολόγοι έλπιζαν να θέσουν εκτός μάχης.

Η ιδέα ήταν η εξής: εφόσον ούτε η ίδια η επιστήμη μπορεί να διατυπώσει καθολικές αλήθειες για την ανθρώπινη φύση, τότε η θρησκεία ‒ που, κατ’ αυτούς, είναι ασφαλώς κατώτερη από την επιστήμη ‒ μπορεί ν’ απαξιωθεί ακόμα περισσότερο από όσο είχαμε υποθέσει αρχικά.

Αυτή είναι η σύγχρονη πνευματική κατάσταση, την οποία αντιμετωπίζουν οι χριστιανοί στοχαστές καθώς μελετούν τις Γραφές.

Η Σταύρωση παραμένει ένα μοναδικό στην ιστορία γεγονός, εφόσον ο εσταυρωμένος είναι ο Υιός του Θεού.

Πέραν αυτού όμως, δεν είναι παρά ένα ανθρώπινο συμβάν.

Έτσι, μια ανάλυση αυτού του συμβάντος ‒ δηλαδή μια έρευνα των ανθρωπολογικών όψεων του Πάθους, τις οποίες δεν μπορούμε ν’ αγνοήσουμε αν πάρουμε στα σοβαρά το δόγμα της Ενσάρκωσης ‒ μπορεί τόσο να αποκαλύψει το θεμελιώδες σφάλμα του σύγχρονου ανθρωπολογικού σκεπτικισμού σχετικά με την ανθρώπινη φύση, όσο και να καταρρίψει ολοκληρωτικά την ιδέα, ότι ο Χριστιανισμός είναι καθ’ οιονδήποτε τρόπο μυθολογικός.

Οι παγκόσμιοι μύθοι δεν μας αποκαλύπτουν ένα τρόπο ερμηνείας των Ευαγγελίων.

Αυτό που ισχύει, είναι το εντελώς ανάποδο: τα Ευαγγέλια μάς αποκαλύπτουν τον τρόπο για να ερμηνεύσουμε το Μύθο.

Ας δούμε καταρχήν, ότι ο ίδιος ο Ιησούς συγκρίνει τη δική του ιστορία με την ιστορία ορισμένων άλλων όταν λέει, ότι ο θάνατός του θα είναι σαν το θάνατο των προφητών:

«Έτσι η σημερινή γενιά θα δώσει λόγο για τα φονικά που έγιναν εναντίον όλων των προφητών από καταβολής κόσμου· από το φόνο του Άβελ μέχρι το φόνο του Ζαχαρία» (Λκ, 11, 50-51).

Είπαμε ότι ο Χριστός είπε, πως ο θάνατός του θα είναι σαν το θάνατο των προφητών.

Πρέπει να ρωτήσουμε:

τι σημαίνει, ότι ο θάνατός του θα είναι «σαν» το θάνατο των προφητών;

Σε ποια ομοιότητα αναφέρεται;

Βλέπουμε στο φόνο του Περιφρονημένου Δούλου στον Ησαΐα (κεφ. 52-53) ‒ ένα φονικό που μοιάζει καταπληκτικά στα Πάθη του Χριστού ‒, ότι ένας όχλος συσπειρώνεται εναντίον ενός μοναχικού θύματος, όπως ακριβώς τα πλήθη συσπειρώθηκαν εναντίον του Ιερεμία, του Ιώβ, των αφηγητών των Ψαλμών, κ.λπ.

 Στη Γένεση επίσης, τον Ιωσήφ τον πουλούν σκλάβο τα συσπειρωμένα ζηλόφθονα αδέρφια του. Όλα αυτά τα επεισόδια βίας έχουν την ίδια δομή:

«Όλοι εναντίον ενός».

Καθώς ο Ιωάννης ο Βαπτιστής είναι κι αυτός ένας προφήτης, είναι αναμενόμενο ότι ο βίαιος θάνατός του στην Καινή Διαθήκη θα μοιάζει με όλα αυτά τα φονικά.

Και πραγματικά, ο Ιωάννης πεθαίνει επειδή οι προσκεκλημένοι του Ηρώδη μεταμορφώνονται σε φονικό όχλο.

Ο ίδιος ο Ηρώδης έχει όλη την καλή διάθεση να του χαρίσει τη ζωή, όπως ακριβώς ο Πόντιος Πιλάτος είχε όλη την καλή διάθεση να χαρίσει τη ζωή στον Ιησού.

Όμως ηγέτες που δεν υψώνουν το ανάστημά τους πάνω από τους βίαιους όχλους, είναι καταδικασμένοι να γίνουν ένα με αυτούς: όπως συνέβη με  τον Ηρώδη και τον Πιλάτο.

Οι αρχαίοι λαοί θεωρούσαν πάντοτε τον τελετουργικό χορό σαν την πιο μιμητική από όλες τις τέχνες, σαν την τέχνη εκείνη που συσπειρώνει όσους συμμετέχουν σε μια θυσία εναντίον του θύματος που πρόκειται να σφαγιαστεί.

Η εχθρική πόλωση εναντίον του Ιωάννη έρχεται έπειτα από το χορό της Σαλώμης.

Αυτός ήταν άλλωστε ο στόχος, που μηχανεύτηκε έξυπνα η Ηρωδιάδα.

Στο Πάθος του Χριστού δεν συναντάμε κάτι ανάλογο με το χορό της Σαλώμης, ωστόσο η μιμητική διάσταση είναι και εδώ ολοφάνερη.

Ο όχλος που συσπειρώνεται εναντίον του, είναι ο ίδιος που τον είχε υποδεχτεί μ’ ενθουσιασμό στην Ιερουσαλήμ λίγες μέρες νωρίτερα.

Η ξαφνική αλλαγή στάσης είναι τυπική στα ασταθή πλήθη παντού: δεν φανερώνει κάποιο βαθιά ριζωμένο μίσος για το θύμα, αλλά μάλλον ένα κύμα μεταδοτικής βίας.

Ο Πέτρος αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα αυτής της μιμητικής φρενίτιδας.

 Μόλις περικυκλώθηκε από ανθρώπους που εχθρεύονταν τον Ιησού, αμέσως μιμήθηκε την εχθρότητά τους και υπέκυψε τελικά στην ίδια μιμητική ισχύ, στην οποία είχαν υποκύψει ο Πιλάτος και ο Ηρώδης.

Ακόμα κι οι ληστές, που σταυρώθηκαν μαζί με τον Ιησού, υπέκυψαν σε αυτή την ισχύ κι ένιωσαν την παρόρμηση να ενωθούν με τον όχλο.

Κι όμως πιστεύω, πως τα Ευαγγέλια δεν θέλουν να στιγματίσουν τον Πέτρο, ούτε τους ληστές, ούτε το πλήθος στο σύνολό του, ούτε και τους Ιουδαίους ως λαό, αλλά να αποκαλύψουν την τρομακτική δύναμη της μιμητικής φρενίτιδας,  η οποία ισχύει για μια ολόκληρη αλυσίδα φόνων, από το Πάθος του Χριστού και πίσω, έως «καταβολής κόσμου».

Τα Ευαγγέλια έχουν έναν απίστευτα σοβαρό λόγο, για τον οποίο αναφέρονται ασταμάτητα σε αυτά τα φονικά.

Ο λόγος αυτός αφορά δυο ουσιαστικές κι ωστόσο παράξενα παραμελημένες λέξεις: σκάνδαλον και Σατανάς.

Η παραδοσιακή αγγλική μετάφραση της ελληνικής λέξης «σκάνδαλον», stumblig block (λίθος προσκόμματος) είναι πολύ ανώτερη από αυτήν που χρησιμοποίησαν οι πιο πρόσφατες άτολμες μεταφράσεις, διότι προσδιορίζει ένα αναπόφευκτο εμπόδιο, που κατά κάποιο τρόπο γίνεται όλο και πιο ελκυστικό (αλλά και απωθητικό) κάθε φορά που προσκρούει κανείς πάνω του.

Την πρώτη φορά που ο Ιησούς προλέγει τη βίαιη θανάτωσή του (Μτ, 16, 21-23), ο Πέτρος αγανακτεί με την παραίτησή του και προσπαθεί να εμφυσήσει στο δάσκαλό του κάποια εγκόσμια φιλοδοξία.

Αντί να μιμηθεί τον Χριστό, ο Πέτρος θέλει να τον μιμηθεί ο Χριστός!

Αν δυο φίλοι μιμηθούν ο ένας την επιθυμία του άλλου, τότε επιθυμούν και οι δυο το ίδιο αντικείμενο.

Κι αν δεν μπορούν να το μοιραστούν, τότε θα συγκρουστούν γι’ αυτό και ο καθένας θα γίνει την ίδια στιγμή πρότυπο και εμπόδιο για τον άλλο.

Οι ανταγωνιζόμενες επιθυμίες ενισχύουν τον καθένα σαν πρότυπο και σαν εμπόδιο του άλλου.

Έτσι ακολουθεί μια κλιμάκωση της μιμητικής αντιπαλότητας.

Ο θαυμασμός δίνει τη θέση του στην απέχθεια, στη ζήλεια, το φθόνο, το μίσος και τελικά στη βία και την εκδίκηση.

Αν ο Ιησούς μιμούνταν τη φιλοδοξία του Πέτρου, τότε θα ξεκινούσε ανάμεσά τους ένας ανταγωνισμός για την ηγεσία κάποιου «κινήματος του Χριστού».

Αισθανόμενος τον κίνδυνο, ο Ιησούς διακόπτει αμέσως τον Πέτρο: «Φύγε από μπροστά μου Σατανά και μη με σκανδαλίζεις!».

Όσο περισσότερο τα πρότυπά μας παρακωλύουν τις επιθυμίες μας, τόσο πιο ελκυστικά γίνονται ως πρότυπα.

Τα σκάνδαλα μπορεί ασφαλώς να είναι σεξουαλικά, αλλά δεν είναι κατά πρώτο λόγο ζήτημα σεξουαλικότητας.

Το ίδιο μπορεί να συμβεί με οποιαδήποτε άλλη φιλοδοξία.

Επομένως, τα σκάνδαλα δεν πρέπει να προσδιορίζονται με βάση το αντικείμενό τους, αλλά με βάση την κλιμάκωση πρότυπο/εμπόδιο.

Πρέπει δηλαδή να προσδιορίζονται με βάση τη μιμητική αντιπαλότητα, που προκαλούν και η οποία αποτελεί την εφάμαρτη δυναμική των ανθρώπινων συγκρούσεων και της ψυχικής τους αθλιότητας.

Αν μας διαφύγει το πρόβλημα της μιμητικής αντιπαλότητας, τότε μπορεί να θεωρήσουμε τις διδασκαλίες του Ιησού σαν κάποιου είδους κοινωνική ουτοπία κι αυτό είναι λάθος.

Η αλήθεια είναι, ότι τα σκάνδαλα συνιστούν μια τόσο θανάσιμη απειλή, που καμιά θυσία δεν είναι αρκετή για να γλυτώσουμε από αυτά.

Με την πρώτη νύξη σκανδαλισμού, οφείλουμε να εγκαταλείπουμε το διαφιλονικούμενο αντικείμενο στους αντιπάλους μας και να υποχωρούμε ακόμα και στις πιο παράδοξες απαιτήσεις τους.

Να «στρέφουμε το άλλο μάγουλο».

Εάν επιλέξουμε σαν πρότυπό μας τον Χριστό, τότε αυτομάτως επιλέγουμε το δικό του πρότυπο: τον Θεό-Πατέρα.

Επειδή ο Χριστός δεν έχει καμιά επιθυμία για ατομική ιδιοκτησία, επειδή δεν επιθυμεί να κατέχει τίποτα για τον εαυτό του και μόνο, γι’ αυτό κηρύσσει τη δυνατότητα ελευθερίας από το σκάνδαλο.

Αν όμως επιλέξουμε κυριαρχικά πρότυπα, τότε θα πέσουμε σε ατέλειωτους σκανδαλισμούς, διότι στην περίπτωση αυτή πραγματικό πρότυπό μας είναι ο Σατανάς.

Σαγηνευτικός πειρατής, που μας υποδεικνύει επιθυμίες οι οποίες σίγουρα θα γεννήσουν αντιπαλότητες, ο Σατανάς μάς εμποδίζει να αγγίξουμε όλα αυτά που την ίδια στιγμή μας υποβάλλει να επιθυμούμε!

Μετατρέπεται σε διάβολο (μια ακόμα λέξη, που προσδιορίζει το δίπολο εμπόδιο/πρότυπο της μιμητικής αντιπαλότητας).

Ο Σατανάς είναι προσωποποιημένο σκάνδαλο, όπως το ξεκαθάρισε ο Ιησούς όταν επέπληξε τον Πέτρο.

Δεδομένου ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ακολουθούν τον Ιησού, τα σκάνδαλα θα έρχονται (Μτ, 18,7) και θα πολλαπλασιάζονται με τρόπους, που θα βάζουν σε κίνδυνο τη συλλογική επιβίωση του ανθρώπινου είδους.

Για ποιο λόγο;

Αν γνωρίζουμε την τρομοκρατική ισχύ της κλιμακούμενης μιμητικής επιθυμίας, τότε θα καταλάβουμε πως καμιά κοινωνία δεν είναι ικανή να την αντιμετωπίσει.

Παρ’ όλα αυτά, αν και πολλές κοινωνίες εξαφανίστηκαν, νέες κοινωνίες κατόρθωσαν να γεννηθούν και πολλές από τις κατεστημένες κοινωνίες καταφέρνουν να βρουν τρόπους επιβίωσης, ή ανάκαμψης.

Πώς είναι δυνατόν αυτό;

Θα πρέπει να επενεργεί κάποια αντίρροπη δύναμη.

Μια δύναμη, όχι τόσο ισχυρή ώστε να βάλει οριστικά τέλος στα σκάνδαλα, αλλά πάντως αρκετά ισχυρή ώστε να μετριάζει τις επιπτώσεις τους και κάπως να τα ελέγχει.

Πιστεύω πως αυτή η αντίρροπη δύναμη είναι ο μυθολογικός αποδιοπομπαίος τράγος, το θυσιαστικό θύμα του μύθου.

Όταν τα σκάνδαλα πολλαπλασιάζονται, τότε οι άνθρωποι παθαίνουν τέτοια εμμονή με τους αντιπάλους τους ώστε παύουν να βλέπουν τα αντικείμενα για τα οποία ήρθαν σε αντιπαλότητα, και αρχίζουν να εστιάζουν με μανία ο ένας πάνω στον άλλο.

Καθώς η εστίαση στο αντικείμενο του προτύπου μετατρέπεται σε εστίαση στο μίσος του αντιπάλου, η ιδιοποιητική μίμηση μετασχηματίζεται σε ανταγωνιστική μίμηση.

Όλο και περισσότερα άτομα συσπειρώνονται εναντίον ολοένα και λιγότερων εχθρών, μέχρις ότου, τελικά, μένει μόνο ένας.

Επειδή όλοι πιστεύουν στην ενοχή αυτού του τελευταίου θύματος, στρέφονται όλοι εναντίον του.

Και καθώς αυτό το θύμα έχει πλέον απομονωθεί και είναι αβοήθητο, μπορούν να το εξοντώσουν χωρίς να διατρέχουν κίνδυνο αντεκδίκησης.

Έτσι, μετά την εξόντωσή του, κανείς πια δεν εχθρεύεται κανέναν μέσα στην κοινότητα.

Τα σκάνδαλα εξανεμίζονται και η ειρήνη επιστρέφει … για λίγο καιρό.

Η επιβίωση της κοινωνίας εναντίον της απεριόριστης βίας των σκανδάλων είναι δυνατή χάρη στη μιμητική συσπείρωση όλων εναντίον ενός θύματος και της αποδυναμωμένης βίας του.

Από την ανθρώπινη σκοπιά, η βίαιη θανάτωση του Χριστού αποτελεί ένα παράδειγμα αυτής της παράξενης διαδικασίας.

Πριν από το τέλος, ο Χριστός προειδοποιεί τους μαθητές του (και ιδιαίτερα τον Πέτρο), ότι θα «σκανδαλιστούν» (Μκ, 14, 27).

Αυτή η χρήση του σκανδαλίζειν  υπονοεί, ότι η μιμητική δύναμη που ενεργεί στην «όλοι-εναντίον-ενός» βία, είναι η ίδια βία που ενεργεί στις μιμητικές αντιπαλότητες μεταξύ των ατόμων.

Προλαβαίνοντας μια γενικευμένη αναταραχή και διαλύοντας τον όχλο, η Σταύρωση αποτελεί παράδειγμα καθαρτήριας θυματοποίησης.

Υπάρχει όμως στα Ευαγγέλια μια εντυπωσιακή λεπτομέρεια, η οποία φανερώνει ανάγλυφα το είδος κάθαρσης που ακολουθεί το μιμητικό φονικό και μας επιτρέπει να τη διακρίνουμε από αυτά που ακολουθούν τη χριστιανική Σταύρωση.

Στο τέλος της περιγραφής του Πάθους, ο Λουκάς γράφει:

«Εκείνη τη μέρα μάλιστα ο Ηρώδης κι ο Πιλάτος συμφιλιώθηκαν μεταξύ τους· πρωτύτερα οι σχέσεις τους ήταν εχθρικές» (Λκ, 23, 12).

Αυτή η συμφιλίωση του Ηρώδη με τον Πιλάτο θυμίζει εξωτερικά τη χριστιανική συμφιλιωτική Μετάληψη.

Και αυτή προέρχεται από το θάνατο του Χριστού.

Όμως δεν έχει καμιά σχέση με τη θεία Ευχαριστία.

Η συμφιλίωση του Ηρώδη με τον Πιλάτο είναι μια «κάθαρση» ριζωμένη στη μιμητική φρενίτιδα.
Οι διώκτες του Χριστού δεν συνειδητοποιούν, ότι επιδρούν ο ένας πάνω στον άλλο μιμητικά.

Η άγνοιά τους αυτή δεν απαλείφει την ευθύνη τους, αλλά τη μειώνει:

«Πατέρα, συγχώρησέ τους», φωνάζει ο Χριστός, «γιατί δεν ξέρουν τι κάνουν» (Λκ, 23,34).

Μια παρόμοια δήλωση στις Πράξεις (3, 17) δείχνει, πως τα λόγια αυτά πρέπει να τα πάρουμε κατά κυριολεξία.

Ο Πέτρος αποδίδει τη συμπεριφορά του όχλου και των αρχηγών του στην άγνοια.

Η προσωπική του πείρα από τη μιμητική φρενίτιδα που καταλαμβάνει τα πλήθη, τον προφυλάσσει και δεν θεωρεί τον εαυτό του άτρωτο από τη μιμητική επιδημία της θυματοποίησης.

Ο ρόλος του Σατανά, δηλαδή της προσωποποίησης των σκανδάλων, μας βοηθάει να κατανοήσουμε πώς τα Ευαγγέλια αντιλαμβάνονται το θέμα της μιμητικής φρενίτιδας.

Στην ερώτηση:

«Πώς μπορεί ο Σατανάς να διώχνει τον Σατανά;» (Μκ, 3,23), η απάντηση που δίνουν, είναι: μέσα από την ομόψυχη θυματοποίηση.

Από τη μια μεριά ο Σατανάς είναι εκείνος που φέρνει το σκάνδαλο, η δύναμη που αποδιαρθρώνει τις κοινότητες.

Από την άλλη, είναι η επίλυση του σκανδάλου μέσω της ομόψυχης θυματοποίησης.

Αυτό το έσχατο τέχνασμα επιτρέπει στον «άρχοντα του κόσμου τούτου» να διαφυλάξει τα υποχείριά του, όταν κινδυνεύουν θανάσιμα από την αταξία που ο ίδιος έχει σπείρει.

Όντας ταυτόχρονα αταξία και τάξη, ο Σατανάς διχάζεται εναντίον του εαυτού του.
Τόσο στο Μάρκο όσο και στο Ματθαίο, η περίφημη αφήγηση του μιμητικού φόνου του Ιωάννη του Βαπτιστή παρουσιάζεται με τη μορφή ενός παράξενου «φλας μπακ».

Ξεκινώντας με την αναφορά στο φόβο του Ηρώδη σχετικά με τη φήμη ότι αναστήθηκε ο Ιωάννης, και προχωρώντας από εκεί πίσω στο χρόνο για να διηγηθούν τη θανάτωση του Ιωάννη, ο Μάρκος και ο Ματθαίος αποκαλύπτουν τη ρίζα αυτού του φόβου του Ηρώδη: οφειλόταν στο ότι συμμετείχε ο ίδιος αποφασιστικά σε αυτό το φονικό. 

Μ’ αυτό τον τρόπο οι ευαγγελιστές δίνουν ένα σύντομο αλλά πολύτιμο παράδειγμα της γένεσης των μύθων, δηλαδή της δύναμης που έχει η βία να επιβάλλει τάξη, της ικανότητάς της να ιδρύει πολιτισμό.

O φόβος του Ηρώδη ότι αναστήθηκε ο Ιωάννης, είναι ασφαλώς πρωτόγονος, αλλά το γεγονός ότι τον αναφέρουν δυο Ευαγγέλια επιβεβαιώνει, νομίζω, την ευαγγελική αυθεντικότητα της θεωρίας που θεμελιώνει τις μυθολογίες στη μιμητική θυματοποίηση.

Οι σημερινοί χριστιανοί νιώθουν συχνά κάποια αμηχανία με αυτό το εδάφιο.

Ωστόσο είναι ολοφάνερο, ότι ο Μάρκος κι ο Ματθαίος δεν συμμερίζονται την αμηχανία τους.

Δεν κρύβουν τις ομοιότητες αλλά αντίθετα επισύρουν την προσοχή μας σε αυτές, όπως ο Λουκάς επισύρει την προσοχή μας στις ομοιότητες ανάμεσα στη χριστιανική θεία Κοινωνία και την ανίερη συμφιλίωση μεταξύ Ηρώδη και Πιλάτου έπειτα από τη θανάτωση του Χριστού.

Οι ευαγγελιστές βλέπουν κάτι το πάρα πολύ απλό και θεμελιώδες, που θα έπρεπε να το δούμε κι εμείς.

Μόλις εξοικειωθούμε με τις ομοιότητες ανάμεσα στη βία της Βίβλου και τη βία των μύθων, θα καταλάβουμε γιατί η Βίβλος δεν είναι Μύθος.

Θα καταλάβουμε πόσο ριζικά διαφέρει η αντίδραση απέναντι στη βία όπως περιγράφεται στη Βίβλο, από την αντίδραση που καταγράφεται στους μύθους.

Ευθύς εξαρχής, από την ιστορία του Κάιν και του Άβελ, η Βίβλος διακηρύσσει την αθωότητα των μυθικών θυμάτων και την ενοχή των θυτών τους.

Καθώς έχουμε πια απομακρυνθεί από τους χρόνους της πρώτης ενθουσιώδους διάδοσης των Ευαγγελίων, αυτό το θεωρούμε πολύ φυσικό και δεν καθόμαστε ούτε μια στιγμή να σκεφτούμε, ότι στους κλασικούς μύθους συμβαίνει το αντίθετο:

εδώ, οι διώκτες παρουσιάζονται πάντοτε σαν να έχουν κάποιο βάσιμο λόγο που καταδιώκουν τα θύματά τους.

Οι διονυσιακοί μύθοι παρουσιάζουν ακόμα και τα πιο αποτρόπαια λυντσαρίσματα σαν νόμιμα.

Στις «Βάκχες», η μητέρα και οι αδελφές του Πενθέα έχουν δίκιο που τον σκοτώνουν:

η ασέβειά του προς τον θεό Διόνυσο είναι μεγάλο σφάλμα και νόμιμα επισύρει το θάνατό του.

Ακόμα και ο Οιδίπους παρουσιάζεται σαν άξιος της μοίρας του.

Σύμφωνα με το μύθο, πράγματι σκότωσε τον πατέρα του και νυμφεύτηκε τη μητέρα του, και γι’ αυτό είναι υπεύθυνος για την πανούκλα που έπληξε τη Θήβα.

Ο εξοστρακισμός του δεν είναι απλώς επιτρεπτή πράξη· είναι θρησκευτικό καθήκον.

Ακόμη κι όταν δεν κατηγορούνται για κανένα έγκλημα, τα θύματα των μύθων θεωρούνται άξια να θανατωθούν και η αθωότητά τους δεν αφαιρεί ίχνος νομιμότητας από το φόνο τους.

Στον Βεδικό μύθο του Πουρούσα για παράδειγμα, δεν έχει προηγηθεί καμιά άδικη πράξη.

Κι όμως, ο σφαγιαστικός τεμαχισμός του παρουσιάζεται σαν θεάρεστο έργο:

τα κομμάτια του Πουρούσα ήταν απαραίτητα για να δημιουργηθούν οι τρεις μεγάλες κάστες, που αποτελούν το θεμέλιο της ινδικής κοινωνίας.

Στο Μύθο δικαιολογείται πάντοτε η βίαιη θανάτωση.

Εάν η βία των μύθων είναι καθαρά μιμητική ‒ αν μοιάζει με το Πάθος του Χριστού, όπως λέει ο ίδιος ‒, τότε όλες αυτές οι δικαιολογήσεις είναι ψεύτικες, φανταστικές.

Όμως αυτοί οι ίδιοι οι μύθοι δεν μπορεί να είναι εντελώς φανταστικοί.

Είναι φανερό ότι όλοι τους αντιστρέφουν συστηματικά το ποιος είναι αθώος και ποιος ένοχος.

Σίγουρα είναι ψέματα, αλλά είναι τα ψέματα ακριβώς που απαιτεί η μυθική μιμητική φρενίτιδα: η ψευδής κατηγορία διαδίδεται μιμητικά μέσα σε μια ταραγμένη ανθρώπινη κοινότητα έως το σημείο εκείνο, που τα σκάνδαλα προκαλούν την πόλωση εναντίον του μοναχικού αποδιοπομπαίου τράγου, η θανάτωση του οποίου ενώνει και πάλι την κοινότητα.

Ο μηχανισμός παραγωγής των μύθων είναι η μιμητική φρενίτιδα,  η οποία κρύβεται πίσω από το μύθο που η ίδια γεννά.

Δεν υπάρχει κανένα μυστικό στις δικαιολογήσεις που συναντάμε στους μύθους.

Οι στερεοτυπικές κατηγορίες του βίαιου όχλου κατασκευάζονται πάρα πολύ εύκολα όποτε χρειάζεται να βρεθεί ένας αποδιοπομπαίος τράγος.

Στα Ευαγγέλια ωστόσο, ο μηχανισμός κατασκευής αποδιοπομπαίων τράγων είναι τελείως ορατός, διότι εδώ συναντάει αντίσταση και δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά.

 Η αντίσταση στη μιμητική μετάδοση εμποδίζει το σχηματισμό μύθου.

Κάτω από το φως των Ευαγγελίων, το συμπέρασμα είναι αδιαφιλονίκητο: οι μύθοι είναι η φωνή των κοινοτήτων που παραδίνονται ομόψυχα στη μιμητική φρενίτιδα της θυματοποίησης.

Την ερμηνεία αυτή ενισχύει το πάντοτε αισιόδοξο τέλος των μύθων.

Η σύνδεση ανάμεσα στην ενοχή του θύματος και τη συμφιλίωση της κοινότητας είναι πάρα πολύ συχνή για να είναι τυχαία.

Η μόνη δυνατή εξήγηση γι’ αυτήν, είναι η διαστρεβλωμένη παρουσίαση της ομόψυχης θυματοποίησης.

Η βίαιη διαδικασία είναι αποτελεσματική μόνο όταν παραπλανά όλους τους παρευρισκόμενους και, στην περίπτωση των μύθων, αυτό αποδεικνύεται από την αρμονική και καθαρτήρια κατάληξη που ριζώνει πάνω σ’ ένα εντελώς ομόψυχο φονικό.

Ακούμε στις μέρες μας, ότι πίσω από κάθε κείμενο κι από κάθε συμβάν υπάρχει ένας απεριόριστος αριθμός ερμηνειών, που όλες τους έχουν πάνω-κάτω την ίδια αξία.

Η αποκάλυψη της μιμητικής θυματοποίησης κάνει ολοφάνερο τον παραλογισμό αυτής της άποψης.

Απέναντι στη μιμητική φρενίτιδα μπορούν να υπάρξουν μόνο δυο αντιδράσεις, που διαφέρουν καταλυτικά η μια από την άλλη: είτε παραδίνεται κανείς κι ενώνεται με τον διώκτη όχλο, είτε αντιστέκεται και υψώνει μόνος του το ανάστημά του.

 Η πρώτη αντίδραση είναι αυτή της ομόψυχης αυτοεξαπάτησης, την οποία αποκαλούμε Μυθολογία.

Η δεύτερη είναι ο δρόμος της αλήθειας, αυτός που ακολουθεί η Βίβλος.

Τα Ευαγγέλια δεν επιρρίπτουν τη θυματοποίηση στα θύματα αλλά στους θύτες.

Αυτό που συστηματικά αποκρύπτουν οι μύθοι, η Βίβλος το αποκαλύπτει.

Τούτη η διαφορά δεν είναι « ηθικιστική » (όπως νόμιζε ο Νίτσε), ούτε είναι ζήτημα υποκειμενικής επιλογής.

Είναι ζήτημα αλήθειας.

Όταν η Βίβλος και τα Ευαγγέλια λένε, ότι τα θύματα θα έπρεπε να σωθούν, δεν το λένε απλώς από «ευσπλαχνία» προς αυτά.

Δείχνουν με το δάκτυλο την απάτη της ομόψυχης θυματοποίησης, την οποία οι ιδρυτικοί μύθοι χρησιμοποιούν για να επιλύονται οι κρίσεις και για να επανέρχεται η τάξη στις ανθρώπινες κοινότητες.

Όταν εξετάζουμε τους μύθους κάτω από το φως των Ευαγγελίων, γίνονται κατανοητές ακόμα κι οι πιο αινιγματικές πλευρές τους.

Δείτε για παράδειγμα τις αναπηρίες και τις ανωμαλίες, που φαίνεται να μαστίζουν πάντοτε τους μυθικούς ήρωες.

Ο Οιδίπους είναι κουτσός, όπως και πάρα πολλοί μυθικοί ήρωες και θεότητες.

Κάποιοι έχουν ένα μόνο πόδι, ή μόνο ένα χέρι, ή είναι μονόφθαλμοι, ή τυφλοί, καμπούρηδες, κ.ο.κ.

Άλλοι είναι ασυνήθιστα ψηλοί ή υπερβολικά κοντοί.

Ορισμένοι έχουν κάποια χαρακτηριστική δερματοπάθεια, ή το σώμα τους μυρίζει τόσο που οι άνθρωποι φεύγουν μακριά.

Ακόμα κι οι ελαχιστότερες αναπηρίες και ιδιαιτερότητες προξενούν αμηχανία στον όχλο.

Έτσι, όταν προκύψει κάποια αναταραχή, αυτοί που τις έχουν επιλέγονται συνήθως για θύματα.

Ο τρομερά μεγάλος αριθμός των ανάπηρων και των τερατόμορφων μεταξύ των μυθικών ηρώων πρέπει να είναι στατιστικό επακόλουθο του είδους θυματοποίησης, που γεννά τη Μυθολογία.

Όπως και ο πολύ μεγάλος αριθμός των «ξένων»: σε όλες τις απομονωμένες ομάδες, οι ξένοι γεννούν μια περιέργεια που γρήγορα μπορεί να εξελιχθεί σε εχθρότητα, όταν επικρατήσει κάποιος πανικός.

Η μιμητική βία είναι ουσιαστικά παραπλανημένη.

Επειδή δεν έχει αληθινά σοβαρούς λόγους, επιλέγει τα θύματά της με βάση κάποια αμελητέα σημάδια ή ψευτο-αίτια, τα οποία μπορούμε να εντοπίσουμε ως κατεξοχήν αναγνωριστικά σημάδια της θυματοποίησης.

Στη Βίβλο, τα ψευδή ή ασήμαντα αίτια της μυθικής βίας παραμερίζονται τελείως με την απλή και σαρωτική φράση «Με μίσησαν χωρίς καμιά αιτία» (Ιω., 15,25), με την οποία ο Ιησούς παραπέμπει και ουσιαστικά συνοψίζει τον 35ο Ψαλμό, έναν από τους «ψαλμούς αποδιοπομπαίου τράγου» που κυριολεκτικά ανατρέπει τις μυθικές δικαιολογήσεις του όχλου:

αντί να μιλάει ο όχλος θέλοντας να δικαιολογήσει τη βία του μες από διάφορες ψεύτικες αιτίες, τις οποίες νομίζει νόμιμες, εδώ μιλάει το θύμα και καταγγέλλει αυτές τις αιτίες ως ανύπαρκτες.

Αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε τους αρχαϊκούς μύθους, πρέπει ν’ ακολουθήσουμε τη μέθοδο που συστήνει ο Ιησούς και στη θέση των ψευδών μυθικών αιτίων/δικαιολογήσεων να βάλουμε αυτό το χωρίς καμιά αιτία.

Έχω την εντύπωση, ότι στη βυζαντινή αυτοκρατορία θεωρούσαν την τραγωδία του Οιδίποδα σαν κάτι ανάλογο με τα Πάθη του Χριστού.

Αν αυτό αληθεύει, τότε εκείνοι οι πρώιμοι ανθρωπολόγοι προσέγγιζαν το σωστό πρόβλημα από τη λάθος μεριά.

Περιστέλλοντας τα Ευαγγέλια σε ένα τετριμμένο μύθο, ανακάτευαν το ευαγγελικό φως με τη μυθολογία.

Σωστό είναι το αντίθετο: να φωτίσουμε το σκοτάδι του Μύθου με το φως των Ευαγγελίων.

Αν η ομόψυχη θυματοποίηση συμφιλιώνει και αναδιοργανώνει τις κοινωνίες στο βαθμό που παραμένει συγκαλυμμένη, τότε πρέπει να χάνει την αποτελεσματικότητά της σε ευθεία συνάρτηση με την αποκάλυψή της.

Όταν το μυθικό ψεύδος αποκαλύπτεται δημόσια, τότε η πόλωση των σκανδάλων παύει να είναι ομόψυχη και η κοινωνική κάθαρση αποδυναμώνεται κι εξαφανίζεται.

 Αντί να συμφιλιώνει την κοινότητα, η θυματοποίηση ενισχύει τώρα τις διαιρέσεις και τις διαφωνίες.

Αυτές οι αποδιοργανωτικές συνέπειες πρέπει να είναι αισθητές στα Ευαγγέλια· και πράγματι είναι.

Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο για παράδειγμα, οτιδήποτε κάνει και λέει ο Ιησούς προκαλεί διχασμούς.

Ο συγγραφέας του Ευαγγελίου όχι μόνο δεν αποσιωπά, ούτε μειώνει αυτό το γεγονός, αλλά αντίθετα επισύρει διαρκώς την προσοχή μας σε αυτό.

Παρόμοια, στο κατά Ματθαίον ο Ιησούς λέει: «Δεν ήρθα για να φέρω την ειρήνη, αλλά τη μάχαιρα» (Μτ, 10, 34).

Εάν η μοναδική ειρήνη που έχει ποτέ χαρεί η ανθρωπότητα, εξαρτάται από την ασυνείδητη θυματοποίηση, τότε η συνείδηση που φέρουν τα Ευαγγέλια στον κόσμο δεν μπορεί παρά να την καταστρέψει.

Η εικόνα του Σατανά ‒ «ψεύτης και πατέρας του ψεύδους» (Ιω, 8,44) ‒ εκφράζει και αυτή τούτη την αντίθεση ανάμεσα στη μυθική συγκάλυψη και την ευαγγελική αποκάλυψη της θυματοποίησης.

Η Σταύρωση ως ήττα του Σατανά, η προφητεία του Ιησού ότι «τελείωσε η κυριαρχία» του Σατανά (Μκ, 3,26), συνεπάγεται ένα λιγότερο εύτακτο κόσμο από εκείνο, στον οποίον ο Σατανάς είναι τελείως ελεύθερος.

Η Καινή Διαθήκη (τόσο τα συνοπτικά Ευαγγέλια όσο και η Αποκάλυψη) δεν κλείνει με την καθησυχαστική αρμονία των μύθων, αλλά ανοίγει αποκαλυπτικές προοπτικές.

Για να κερδίσει «την ειρήνη, που ξεπερνά τον ανθρώπινο νου», η ανθρωπότητα πρέπει ν’ αφήσει πίσω της την παλιά, μερική ειρήνη, η οποία ρίζωνε στη θυματοποίηση· κι αυτό δεν γίνεται χωρίς να υπάρξει μεγάλη αναστάτωση.

Η αποκαλυπτική διάσταση δεν είναι κάποιο ξένο στοιχείο, που θα έπρεπε ν’ αφαιρεθεί από την Καινή Διαθήκη για να «βελτιωθεί» ο χριστιανισμός.

Είναι αναπόσπαστο στοιχείο της χριστιανικής αποκάλυψης.

Ο Σατανάς προσπαθεί να κλείσει το στόμα του Ιησού μέσα από την ίδια εκείνη διαδικασία, την οποία ανατρέπει ο Ιησούς.

Έχει κάθε λόγο να πιστεύει πως το παλιό μιμητικό τέχνασμά του θα προκαλέσει, αυτή τη φορά με θύμα τον ίδιο τον Ιησού, ό,τι προκαλούσε ανέκαθεν: έναν ακόμα μύθο κλασικού τύπου, ένα κλειστό σύστημα μυθικών ψεμάτων.

Έχει κάθε λόγο να πιστεύει ο Σατανάς, πως η μιμητική μετάδοση εναντίον του Ιησού θ’ αποδειχτεί γι’ άλλη μια φορά ακατανίκητη και πως έτσι θα συντριβεί η αποκάλυψη.

Οι προσδοκίες του Σατανά δεν ευοδώνονται.

Τα Ευαγγέλια κάνουν καταρχήν όλα όσα έκανε προηγουμένως και η Βίβλος:

υπερασπίζουν και αποκαθιστούν ένα θυματοποιημένο προφήτη, ένα θύμα που κατηγορήθηκε άδικα.

Όμως, πέρα από αυτό, δίνουν οικουμενική διάσταση σ’ αυτή την υπεράσπιση και αποκατάσταση.

Δείχνουν, ότι από καταβολής κόσμου τα θύματα όλων των φονικών που έμοιαζαν στο θείο Πάθος, υπήρξαν θύματα της ίδιας μιμητικής φρενίτιδας που θυματοποίησε τον Ιησού.

Τα Ευαγγέλια ολοκληρώνουν αυτή την αποκάλυψη.

Δίνουν στη βιβλική καταγγελία της ειδωλολατρείας μια συγκεκριμένη απόδειξη του πόσο ψεύτικους θεούς και πόσο βίαια πολιτισμικά συστήματα γέννησε.

Αυτή είναι η αλήθεια, που απουσιάζει από τη Μυθολογία, η αλήθεια που ανατρέπει το βίαιο σύστημα του κόσμου τούτου.

Αν τα Ευαγγέλια ήταν κι αυτά μύθοι, τότε δεν θα μπορούσαν να παράσχουν τη γνώση που απομυθοποιεί την Μυθολογία.

Παρ’ όλα αυτά ο Χριστιανισμός δεν περιστέλλεται σε ένα λογικό σχήμα.

Η αποκάλυψη της ομόψυχης θυματοποίησης δεν μπορεί ν’ αγκαλιάσει μια ολόκληρη κοινότητα.

Αν συνέβαινε αυτό, τότε δεν θα ήταν αποκάλυψη.

Μπορεί να είναι μόνο το κατόρθωμα μιας διαφωνούσας μειοψηφίας, που έχει τα κότσια να προκαλέσει την κατεστημένη αλήθεια αλλά και που ταυτόχρονα είναι αρκετά μικρή, ώστε να μην προξενήσει ένα νέο επεισόδιο σχεδόν ομόψυχης θυματοποίησης.

Ωστόσο μια τέτοια μειοψηφία είναι τρομερά εύθραυστη και, υπό κανονικές συνθήκες, θα την κατάπινε η μιμητική φρενίτιδα.

Η αποκάλυψη είναι ανθρωπίνως αδύνατη.

Στα περισσότερα βιβλικά κείμενα, η διαφωνούσα μειοψηφία παραμένει αόρατη.

Όμως στα Ευαγγέλια ταυτίζεται με την ομάδα των πρώτων χριστιανών.

Τα Ευαγγέλια διεκτραγωδούν αυτό που είναι ανθρωπίνως αδύνατο, τονίζοντας την αδυναμία των Μαθητών ν’ αντισταθούν στον όχλο κατά τη διάρκεια του Πάθους (ειδικά του Πέτρου, που απαρνείται τρεις φορές τον Χριστό στην αυλή του αρχιερέα).

Κι όμως, μετά τη Σταύρωση (που κανονικά θα έπρεπε να κάνει τα πράγματα χειρότερα από κάθε άλλη φορά) αυτή η αξιολύπητη χούφτα αδύναμων ανθρώπων καταφέρνουν ξαφνικά αυτό που δεν είχαν κατορθώσει όταν ακόμα ο Ιησούς ήταν ακόμα δίπλα τους για να τους βοηθήσει: διατρανώνουν με θάρρος την αθωότητα του θύματος προκαλώντας ανοιχτά τους θύτες και γίνονται οι ατρόμητοι Απόστολοι της πρώτης Εκκλησίας!

Γι’ αυτή την αλλαγή είναι φυσικά υπεύθυνη η Ανάσταση.

Ωστόσο ακόμα κι αυτό το συγκλονιστικό θαύμα δεν θ’ αρκούσε για να μεταμορφώσει τόσο ολοκληρωτικά αυτούς τους ανθρώπους εάν παρέμενε ένα μεμονωμένο θαύμα και δεν ήταν η πρώτη εκδήλωση της λυτρωτικής δύναμης του Σταυρού.

Η ανθρωπολογική ανάλυση μάς επιτρέπει να πούμε ότι, όπως ακριβώς η αποκάλυψη του χριστιανικού θύματος διαφέρει από τις μυθικές αποκαλύψεις επειδή δεν ριζώνει στην αυταπάτη για την δήθεν ενοχή του αποδιοπομπαίου τράγου, έτσι και η χριστιανική Ανάσταση διαφέρει από τις μυθικές αναστάσεις επειδή οι μάρτυρές της είναι άνθρωποι που τελικά κατορθώνουν να γλυτώσουν από τη φρενίτιδα της θυματοποίησης (όπως ο Πέτρος και ο Παύλος) και όχι άνθρωποι που παγιδεύονται από αυτήν (όπως ο Ηρώδης κι ο Πιλάτος).

Η χριστιανική Ανάσταση είναι αναγκαία προϋπόθεση της καθαρά ανθρωπολογικής αποκάλυψης της ομόψυχης θυματοποίησης και της απομυθοποίησης των μυθικών αναστάσεων.

Ο θάνατος του Χριστού είναι πηγή Χάριτος, όχι επειδή μέσω αυτού ο Πατέρας «πήρε την εκδίκησή του», αλλά επειδή ο Ιησούς έζησε και πέθανε με τέτοιο τρόπο που αν τον υιοθετήσουν όλοι, θα λήξουν τα σκάνδαλα και η θυματοποίηση που πηγάζει από αυτά.

Ο Χριστός έζησε όπως θα έπρεπε να ζουν οι άνθρωποι για να είναι ενωμένοι μ’ ένα Θεό, την αληθινή φύση του οποίου μάς αποκάλυψε.

Υπακούοντας εντελώς στις αντιμιμητικές οδηγίες Του, ο Χριστός δεν έχει την παραμικρή ροπή προς τη μιμητική αντιπαλότητα και θυματοποίηση.

Και, παραδόξως, πεθαίνει εξαιτίας αυτής της τέλειας αθωότητάς του.

Γίνεται θύμα της διαδικασίας, από την οποία θ’ απελευθερώσει την ανθρωπότητα.

Όταν έστω κι ένας μόνο άνθρωπος ακολουθεί τις οδηγίες της Βασιλείας του Θεού, φαίνεται πως γίνεται μια πρόκληση που δεν μπορούν ν’ ανεχτούν όσοι δεν κάνουν το ίδιο· κι έτσι αυτός ο άνθρωπος γίνεται αυτόματα θύμα όλων των ανθρώπων.

Αυτό το παράδοξο αποκαλύπτει πλήρως «την αμαρτία του κόσμου τούτου», την ανικανότητα του ανθρώπου ν’ απελευθερώσει τον εαυτό του από τη βιαιότητά του.

Όσο ζούσε ο Χριστός, η διαφωνούσα μειοψηφία εκείνων που αντιστέκονται στη μιμητική φρενίτιδα περιορίζεται ουσιαστικά σε ένα μόνο άνθρωπο: στον ίδιο τον Ιησού, οποίος είναι το πιο αυθαίρετα επιλεγμένο θύμα (επειδή αξίζει τη βίαιη θανάτωσή του λιγότερο από οποιονδήποτε άλλον) και ταυτόχρονα το λιγότερο αυθαίρετα επιλεγμένο θύμα (επειδή η τελειότητά του είναι μια ασυγχώρητη ύβρις προς τον βίαιο κόσμο).

Είναι ο εκλεκτός αποδιοπομπαίος τράγος, το αρνί του Θεού, που όλοι μας επιλέγουμε ασυνείδητα ακόμα κι όταν δεν έχουμε επίγνωση ότι θυματοποιούμε.

Όταν ο Χριστός πεθαίνει μόνος κι εγκαταλειμμένος από τους μαθητές του, οι διώκτες του συμφιλιώνονται και πάλι.

Εάν τα Ευαγγέλια προσπαθούσαν ν’ αφηγηθούν ένα μύθο, τότε η αλήθεια που προσπάθησε ν’ αποκαλύψει ο Χριστός θα θαβόταν μια για πάντα· και τότε θα είχε στρωθεί το έδαφος για τη θριαμβευτική αποκάλυψη του μυθικού θύματος ως θείας πηγής αναδιοργάνωσης της κοινωνίας μέσα από την «καλή» βία του αποδιοπομπαίου τράγου, η οποία τερματίζει την κακή μιμητική βία που είχε απειλήσει θανάσιμα την κοινωνία.

Ο άμεσος λόγος που αυτή τη φορά δεν έχουμε ένα μύθο περί θανάτου και ανάστασης ― ο λόγος που στο τέλος κατατροπώνεται ο Σατανάς ―, είναι η ξαφνική έκρηξη θάρρους που συμβαίνει στους Μαθητές.

Όμως αυτή η δύναμη δεν προέρχεται από τους ίδιους.

Πηγάζει ολοφάνερα από τον θάνατο του Ιησού.

Η θεία Χάρη κάνει τους Μαθητές να μοιάσουν περισσότερο με το Χριστό, ο οποίος, πριν από το θάνατό του, τους είχε αναγγείλει ότι θα τους βοηθούσε το Άγιο Πνεύμα, το Πνεύμα της Αλήθειας.

Αυτός είναι, πιστεύω, ένας λόγος για τον οποίον το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο αποκαλεί το Πνεύμα του Θεού «Παράκλητο», μια ελληνική λέξη που σημαίνει πολύ απλά τον συνήγορο υπεράσπισης, αυτόν που υπερασπίζεται τον κατηγορούμενο ενώπιον του δικαστηρίου.

Μεταξύ άλλων πραγμάτων, ο Παράκλητος είναι ο αντίπαλος του Κατήγορου: το Πνεύμα της Αλήθειας, που καταρρίπτει οριστικά το σατανικό ψεύδος.

Να γιατί ο Παύλος γράφει: «Μιλώ για το σοφό σχέδιο του Θεού, που έμεινε κρυμμένο από τους ανθρώπους […]

Αυτό, καμιά από τις δυνάμεις που κυβερνούν αυτόν εδώ τον κόσμο, δεν το κατάλαβε· γιατί αν το είχαν καταλάβει, δεν θα σταύρωναν τον Κύριο της δόξας» (Προς Κορινθίους, Α΄, 2,7-8).

Η αληθινή Ανάσταση δεν στηρίζεται στο μυθικό ψεύδος, που θέλει το θύμα να είναι ένοχο και ν’ αξίζει να θανατωθεί.

Στηρίζεται στην κατάρριψη αυτού του ψεύδους, η οποία έρχεται από τον αληθινό Θεό και ανοίγει ξανά διαύλους επικοινωνίας, που η ανθρωπότητα είχε κλείσει από μόνη της παγιδευμένη στους δικούς της βίαιους πολιτισμούς.

Μόνο η θεία Χάρη μπορεί να εξηγήσει γιατί, μετά από την Ανάσταση, μπόρεσαν οι Μαθητές να γίνουν η διαφωνούσα μειοψηφία μέσα σ’ έναν ωκεανό θυματοποίησης και πώς μπόρεσαν να κατανοήσουν τότε, αυτό που δεν καταλάβαιναν νωρίτερα:

την αθωότητα όχι μόνο του Χριστού αλλά και όλων των από καταβολής κόσμου θυμάτων των φονικών που μοιάζουν με το θείο Πάθος.

Επιμέλεια/Παρουσίαση: Γ.Χαβαλές από τους στοχασμούς και την ιστορική ανάλυση του:  Ρενέ Ζιράρ

Λίγα λόγια για τον μεγάλο αυτό στοχαστή:

Ο Ρενέ Ζιράρ είναι από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους στοχαστές.

Γεννήθηκε το 1923 στην Αβινιόν.

Η ιδιαίτερη ευαισθησία του για την πολιτιστική κληρονομιά (ο πατέρας του ήταν συντηρητής στο μουσείο Calvet και στο παλάτι των Παπών) τον οδήγησε να σπουδάσει ιστορία και αρχειονομία στη φημισμένη Σχολή της Σάρτρης.

Το 1947 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ.

Δίδαξε γαλλική λογοτεχνία και ανθρωπολογία στα πανεπιστήμια Μπάφαλο, John Hopkins και Στάνφορντ (Καλιφόρνια), όπου και διαμένει σήμερα.

Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα εξής βιβλία του:

 “Το εξιλαστήριο θύμα”,

“Η βία και το ιερό” (Εξάντας 1991), “

Η αρχαία οδός των ασεβών” (Εξάντας 1991),

“Σαίξπηρ, οι φλόγες της ζηλοτυπίας” (Εξάντας 1993),

“Κεκρυμμένα από καταβολής” (Χριστάκης 1994),

“Ρομαντικό ψεύδος και μυθιστορηματική αλήθεια” (Ίνδικτος 2001), 

“Εθεώρουν τον σατανάν ως αστραπήν” (Εξάντας 2002).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ " Είναι μύθοι τα Ευαγγέλια;"

Συνέντευξη του Ν. Λυγερού στο Ράδιο Alpha, 02/02/2015

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Συνέντευξη του Ν. Λυγερού στο Ράδιο Alpha, 02/02/2015 "

Οι Έλληνες που άλλαξαν τον κόσμο.

Κοϊντιλιανός, Ερρίκος Αρίστιππος, Εμμανουήλ (Μάξιμος) Πλανούδης, Δημήτριος Κυδώνης, Εμμανουήλ Χρυσολωράς, Πλήθων Γεμιστός-----

Βασικό στοιχείο στην παγκόσμια πνευματική αναγέννηση αποτέλεσε η εξάπλωση της γνώσης και του πολιτισμού των Ελλήνων, στη Δύση.-----

Το πέρας του θεοκρατικού μεσαίωνα αναγγέλεται με τους πολιτικούς κλυδωνισμούς που παρουσιάζονται στο χιλιόχρονο Παγκόσμιο Πνευματικό Κέντρο της Κωνσταντινούπολης.Μόλις μετά το δωδέκατο αιώνα άρχισε η μεταβίβαση των κλασικών μορφωτικών αλλαγών (ελληνικών και ρωμαϊκών) από την Κωνσταντινούπολη προς τη Δύση. Αν και υπήρχαν λόγιοι και παλαιότερα οι οποίοι προσπάθησαν να ενσπείρουν το κλασικό πνεύμα στην δύση, αλλά δεν ευοδώθηκε η προσπάθειά τους, το έδαφος δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο.

Θα σταχυολογήσουμε Έλληνες που μετέδωσαν με τα έργα και την προσωπικότητά τους την απαραίτητη γνώση έτσι ώστε να δοθεί η ώθηση για το έναυσμα της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης.
Εσωτερικό βιβλίου της κλασικής ελληνικής εποχής “περί των Μαθηματικών.”

Το αντίγραφο είναι του 9ου αιώνα. Βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού.
Αριστείδης Κοϊντιλιανός
Είναι ο Έλληνας λόγιος των πρώτων ρωμαϊκών αιώνων (2ος ή 3ος μ.Χ.αι.).

Πολύ καλός γνώστης της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας. Στα τρία βιβλία του εμπεριέχονται ιδέες του Αριστοτέλη, των πυθαγορείων, των πλατωνικών, του φιλόσοφου Αριστόξενου. Το σύγγραμά του ονομάζεται «Περί Μουσικής».

Το έργο μεταδόθηκε στη Δύση στο τέλος των μέσων χρόνων και επηρέασε σημαντικά τους θεωρητικούς και σοφούς της Ευρώπης από το 15ο αιώνα έως και το 19ο αιώνα.

Μάλιστα, όπως σημειώνεται στη ‘Musipedia’:

«Η Καίτη Ρωμανού (Περιοδικό “Μουσικολογία”, 1/1985, 43η υποσημείωση σελ.18) γράφει σχετικά, ότι οι θρυλικοί “Ευσέβιος και Φλορεστάν” του Σούμαν είναι κατά πάσα πιθανότητα (για μας , δεν υπάρχει αμφιβολία) οι Ευσέβιος και Φλωρέντιος, προς τους οποίους απευθύνεται ο Αριστείδης Κουιντιλιανός στα “περί Μουσικής” βιβλία του!!…»
Μαθηματικά του Πτολεμαίου. Αντίγραφο του βιβλίου του από το πρωτότυπο (στην ελληνική). Το σχέδιο παρουσιάζει τις τρεις σφαίρες: πιθανόν τη γη, τη σελήνη και τον ήλιο. Σημειώνεται πως η απόσταση Γης-Ήλιου είναι περί τις 20 φορές της απόστασης Γης-Σελήνης. Το αντίγραφο είναι του 10ου αιώνα και βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού.
Ερρίκος Αρίστιππος

Έλληνας το γένος, γεννήθηκε στην Καλαβρία. ήταν αρχιδιάκονος στην Κατάνια της Σικελίας. Το 1158 συμμετείχε σε αποστολή στην Κωνσταντινούπολη από όπου έλαβε ως δώρο από τον αυτοκράτορα Μανουή Β’ τον Κομνηνό ένα ελληνικό αντίγραφο του βιβλίου «Μαθηματική Σύνταξις», του αλεξανδρινού Πτολεμαίου που το είχε γράψει το 2ο αιώνα μ.Χ.
Ο Ερρίκος Αρίστιππος ήταν ο πρώτος που μετέφρασε το έργο αυτό στη λατινική γλώσσα. Ήταν η πρώτη σημαντική πηγή για την Ελληνική Αστρονομία. Το βιβλίο ήταν πολύτιμο για τη μελέτη των μαθηματικών γιατί εμπεριείχε σημαντικές πληροφορίες από τις εργασίες του Ίππαρχου που είχαν χαθεί. Ο Ίππαρχος είχε γράψει για την Τριγωνομετρία, η οποία χρησιμοποιήθηκε από τον Πτολεμαίο, γι’ αυτό γινόταν αναφορά στο έργο του. Το πρωτότυπο έργο βρίσκεται, πιθανόν, στη Biblioteca Marciana της Βενετίας.

Ο Αρίστιππος μετέφρασε για πρώτη φορά στα λατινικά τα έργα του Πλάτωνα ‘Φαίδων’ και ‘Μαίνων’ επίσης τα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη. Σε παραγγελία, μάλιστα, του βασιλιά της Σικελίας Γουλιέλμου του Α’ μετέφρασε και έργα του Γρηγόριου του Ναζιανζηνού.
Εμμανουήλ (Μάξιμος) Πλανούδης
Γεννήθηκε το 1260 στη Νικομήδεια της Βυθινίας. Ήταν συγγραφέας πολλών έργων. Μεταξύ αυτών ήταν η ‘γραμματική’ σε μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων, το ‘συντακτικό’, η ‘βιογραφία του Αισώπου’, ‘βιογραφίες Ελλήνων συγγραφέων’, εξάμετρα ποιήματα, σχόλια στα δύο πρώτα βιβλία της αριθμητικής του Διοφάντους.
Ήταν αυτός που ανακάλυψε τη Γεωγραφία του Πτολεμαίου και τη μετέφρασε για πρώτη φορά στα λατινικά.Επίσης έκανε πολλές μεταφράσεις από τα λατινικά στα ελληνικά όπως του Κικέρωνα το ‘Somnium Scipionis’, το γαλλικό πόλεμο του Ιούλιου Καίσαρα, έργο του συγγραφέα Μακρόβιου, τις Ηρωίδες του Οβίδιου κ.α.

Οι μεταφράσεις γενικά είχαν μεγάλη απήχηση στην εποχή των Μέσων Χρόνων κυρίως στην Ιταλία όπου άρχισε να γεννιέται το ενδιαφέρον για τη μελέτη των Ελληνικών. Μεταξύ αυτών έγραψε και την ‘Ελληνική Ανθολογία’ που εντυπωσίασε.

Πέθανε το 1330.

Δημήτριος Κυδώνης
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1324.Ήταν βυζαντινός θεολόγος, μεταφραστής και συγγραφέας. Προσπάθησε να ενώσει την ανατολική ορθοδοξία με τον ρωμαϊκό καθολικισμό. Διετέλεσε, μάλιστα, δύο φορές πρωθυπουργός στη βυζαντινή αυτοκρατορία (την πρώτη 1369 έως 1383 και τη δεύτερη 1391 έως 1396). Στο ταξίδι του στη Βενετία το 1390 έκανε μεγάλες προσπάθειες να εισάγει τον ελληνικό πολιτισμό στην Ιταλία.

Είχε μεγάλη επιρροή στη διανόηση της Ιταλίας. Στον Κυδώνη πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό η δημιουργία της Αναγέννησης στη Δύση. Πέθανε το 1397 στην Κρήτη.

Εμμανουήλ Χρυσολωράς
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1355. Ήταν μαθητής του Πλήθωνα Γεμιστού. Την πρώτη του γνωριμία την έκανε με τη Δύση όταν εστάλη από τον αυτοκράτορα Εμμανουήλ Β΄ Παλαιολόγο να ζητήσει ενισχύσεις για τη διάσωση του Βυζαντίου από τους Οθωμανούς. Πήγε στη Βενετία. Εκεί γνώρισε το Roberto De Rossi της Φλωρεντίας που εντυπωσιάστηκε από τη μόρφωσή του. Του ζητήθηκε από το πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας να διδάξει την ελληνική γλώσσα και την ελληνική λογοτεχνία. Πράγματι ο Χρυσολωράς έφθασε στη Φλωρεντία στα τέλη του 1397.Μέχρι την εποχή εκείνη, μόνο λίγοι είχαν τη δυνατότητα να μελετήσουν την ελληνική γλώσσα και αυτοί όσοι μπορούσαν να μεταβούν στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν η πρώτη φορά μετά από επτακόσια χρόνια (!) - όπως σημειώνεται από έναν μαθητή του – που θα δίδασκε Έλληνας, στην Ιταλία, τα ελληνικά. Ο Χρυσολωράς δίδαξε στη Φλωρεντία έως το 1400, κατόπιν προσκλήθηκε στη Μπολώνια, αργότερα στη Βενετία και κατόπιν στη Ρώμη. Οι μαθητές υπήρξαν οι πρώτοι που ενστερνίστηκαν τον ελληνικό ανθρωπισμό και άνοιξαν το δρόμο για την Αναγέννηση.Θεωρείται πρωτοπόρος στην εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη.

Μετέφρασε στα λατινικά τα Ομηρικά έπη, την Πολιτεία του Πλάτωνα. Οι εργασίες αυτές στην εποχή του κυκλοφορούσαν ως χειρόγραφα Τυπώθηκαν λίγα χρόνια αργότερα. Επίσης το έργο του «Τα ερωτήματα Civas Questiones” που ήταν η βασική ελληνική γραμματική δημοσιεύθηκε αρχικά το 1484 και ανατυπώθηκε και κυκλοφόρησε ευρέως σε όλη τη Δύση.
Ο Εμ. Χρυσολωράς πέθανε αιφνίδια το 1415.

Πλήθων Γεώργιος Γεμιστός (1355-1452)

Ο γνωστός Έλληνας φιλόσοφος του 14ου -15ου αιώνα. Ίδρυσε φιλοσοφική σχολή το 1400 στο Μυστρά. Ήταν γνωστός για την υπερηφάνειά του που ήταν Έλληνας «ἐσμέν Ἓλληνες τό γένος, ὡς ἡ τε φωνή και ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ ». Μελέτησε σε βάθος την πλατωνική και αριστοτελική φιλοσοφία και δημοσίευσε μελέτη για τη διαφορά των δύο φιλοσοφικών αντιλήψεων. Έγραψε, μάλιστα, ύμνους υπέρ του ελληνικού δωδεκάθεου. Μαθητές του υπήρξαν πάρα πολλοί λόγιοι της εποχής του.

Ως βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας έγραψε ένα έργο για την ‘Πολιτεία’ του, όπου ιδέες που άντλησε από τον Πλάτωνα, τους Στωικούς και από αιρετικά δόγματα της Ζωροαστρικής, τις εμπλούτισε με δικές φιλοσοφικές απόψεις.

Τη φιλοσοφία του και τις απόψεις του διακοίνωσε στη Δύση όταν επισκέφθηκε συνοδεύοντας τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ στη Σύνοδο της Φερράρας (γνωστή ως Σύνοδος Φλωρεντίας). Μαζί του ήταν ο μαθητής του, ανθρωπιστής και κατόπιν καρδινάλιος Βησσαρίων.Στα έτη της παραμονής του στη Φλωρεντία (1437-39) με διαλέξεις και γραπτά του εντυπωσίασε τους Ιταλούς ανθρωπιστές καθώς και τον ηγεμόνα της Φλωρεντίας Κόζιμο των Μεδίκων.

Μετά το θάνατό του, το φιλοσοφικό του έργο για την πολιτεία του, παραδόθηκε στον πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο που αφού το διάβασε το έκρινε ‘ειδωλολατρικό’ και ‘σατανικό’ γιατί περιείχε «τά σαπρά τῶν Ἑλλήνων ληρήματα».Το έκαψε δημόσια και κάλεσε όσους έχουν τυχόν αντίγραφα να κάνουν το ίδιο. Ο τάφος του Γεμιστού στο Ρίμινι.

Μετά το θάνατό του καταλήφθηκε ο Μυστράς από τους Οθωμανούς. Τέσσερα χρόνια αργότερα (1466) θαυμαστές του από την Ιταλία με πρωτοβουλία του Σιγισμούνδο Μαλατέστα αποβιβάστηκαν στη Λακεδαίμονα, έσκαψαν στον τάφο του, πήραν τα οστά του και τα μετέφεραν με το καράβι στο Ναό των Μαλατέστα (Tempio Malatestiano) στο Ρίμινι, όπου σήμερα βρίσκονται και τιμώνται εκεί: «για να βρίσκεται ο μεγάλος Διδάσκαλος μεταξύ Ελευθέρων Ανθρώπων».

Σε τέτοιο απίστευτο βαθμό ήταν η εκτίμηση και η αγάπη προς τη διάνοιά του, από ανθρώπους που επαναστάτησαν στη μεσαιωνική θεοκρατική παράδοση και αντίληψη. Δημιούργησαν και χάραξαν,έτσι -με τη δύναμη της ψυχής τους- το δρόμο της Αναγέννησης του Ελληνισμού μέσα στον σκοτεινό ευρωπαϊκό μεσαιωνισμό.
Ἂρθρα & Σκέψεις- Γιῶργος Ἐχέδωρος
http://olympia.gr/2011/01/18/%CE%BF%CE%B9-%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CF%82-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%BE%CE%B1%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%BF/

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Οι Έλληνες που άλλαξαν τον κόσμο."

Μη μου τα θαλάσσια οικόπεδα τάραττε

Του Νίκου Λυγερού

Τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα της ελληνικής ΑΟΖ είναι μία καινοτομία από την ύπαρξή τους και μόνο. Διότι είναι δύσκολο να διανοηθεί κανείς ότι η Ελλάδα διαθέτει αυτά τα θαλάσσια οικόπεδα δίχως να έχει ακόμα ΑΟΖ de jure κι όμως τα κατάφερε και είναι αναγνωρισμένα από τα 28 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ελληνικά. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί στις δηλώσεις μας αφού αφορά μάλιστα και διεθνή διαγωνισμό αδειοδότησης από τον οποίο αναμένουμε μεγάλες υποψηφιότητες από τις πετρελαϊκές εταιρείες ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που έγινε και στην Κύπρο. Στο ενδιάμεσο υπάρχει βέβαια κι άλλος διαγωνισμός για τις περιοχές Ιωαννίνων, Πατραϊκού και Κατάκολο μόνο που αυτές δεν έχουν καθόλου γεωπολιτικές διαστάσεις αφού δεν ανήκουν στην ελληνική ΑΟΖ ενώ τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα όχι μόνο βρίσκονται στην ελληνική ΑΟΖ αλλά πολλά από αυτά αγγίζουν τη μέση γραμμή με την Αλβανία, την Ιταλία και τη Λιβύη. Μάλιστα μερικά από αυτά βρίσκονται στα FIR Tirana, Brindizi, Roma, Malta, Tripoli, Cairo και αυτό δείχνει και την εμβέλειά τους όχι μόνο ως επιφάνεια αλλά και ως θέση στη γεωπολιτική σκακιέρα. Έτσι το να δηλώνουμε ότι θα αγγίξουμε αυτά τα 20 άμεσα ή έμμεσα μέσω μιας επανεξέτασης που ουσιαστικά σημαίνει μια ακύρωση δεν είναι μόνο απαράδεκτο για την όλη προσπάθεια αλλά και επικίνδυνο για την πατρίδα μας. Διότι αυτά συνδέονται ήδη με το μέλλον της Ελλάδας αφού αξιοποιούν το απέραντο γαλάζιο που διαθέτουμε λόγω της ελληνικής ΑΟΖ μας.

Πηγή: http://www.lygeros.org/articles.php?n=18704&l=gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Μη μου τα θαλάσσια οικόπεδα τάραττε"

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΙ  ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ
ΤΟ ΚΑΤ’ ΗΠΕΙΡΟΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑ----
(Ξενοφών Κύρου Ανάβασις Α.ΙΙ.5-7,10-11, 13, 14, 19, 20, 23, Α.VΙΙ.20, Α.Χ.12, Β.ΙΙ.4, Αρριανός Γ.9, Ε.13, 24, Ζ.14)-----
Το κατ’ ἤπειρον στράτευμα αποτελούνταν από το πεζικό, το ιππικό και τα τμήματα υποστήριξης. Οι πολεμιστές και ειδικά οι μισθοφόροι (ιππείς και πεζοί) είχαν τους βοηθητικούς τους (τον ιπποκόμο και τον υπασπιστή αντίστοιχα) για τη φροντίδα του οπλισμού και των αποσκευών τους, οι οποίες περιελάμβαναν προσωπικά είδη και λάφυρα.
Τα τμήματα υποστήριξης χειρίζονταν τις πολεμικές μηχανές, συντηρούσαν και επισκεύαζαν το πολεμικό υλικό (όπλα, εξάρτηση, μηχανές, σκευοφόρα), φρόντιζαν ίππους και υποζύγια, οδηγούσαν τα υποζύγια και τα σκευοφόρα, συγκέντρωναν και διαχειρίζονταν τα εφόδια για όλο το στράτευμα, εξουδετέρωναν τα φυσικά κωλύματα (χαντάκια, ποτάμια, διώρυγες), εξομάλυναν τα δύσβατα δρομολόγια και διακινούσαν την αλληλογραφία.
Το βασικό αυτό σύνολο ακολουθούσαν και συμπλήρωναν οι συνακολουθούντες, δηλαδή γυναικόπαιδα, μάντεις, μάγειροι, δούλοι, μουσικοί, αυλητρίδες, ορχηστρίδες, ηθοποιοί, έμποροι, τραπεζίτες καθώς και όλοι εκείνοι οι καιροσκόποι, που ακολουθούν όλες τις εκστρατείες, αρχαίες και σύγχρονες: δηλαδή εταίρες, πόρνες, πορνοβοσκοί, τοκογλύφοι και κάθε άλλου είδους τυχοδιώκτες.

Ο σημαντικότερος περιορισμός στην κίνηση ενός στρατού ήταν ανέκαθεν το ίδιο του το μέγεθος. Στους αρχαίους στρατούς ο αριθμός των βοηθητικών έφτανε τον αριθμό των μαχίμων. Σ’ αυτόν πρέπει να προσθέσουμε τον αριθμό των συνακολουθούντων και τα σκευοφόρα για τις ανάγκες τόσο του στρατού όσο και των συνακολουθούντων, ενώ ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα ήταν οι αιχμάλωτοι, που επιπροσθέτως απαιτούσαν φρούρηση.
Η κανονική ταχύτητα κίνησης μίας τέτοιας στρατιάς ήταν περίπου 35 χμ ημερησίως, όπως προκύπτει από τη στρατιά του Κύρου του Νεότερου με τους Μυρίους, που είχε την ίδια περίπου δύναμη και ως ένα σημείο ακολούθησε το ίδιο περίπου δρομολόγιο, με την αρχική στρατιά του Αλεξάνδρου. Με βάση τα αναλυτικά στοιχεία του Ξενοφώντα διήνυσε 222 παρασάγγες σε 34 σταθμούς, δηλαδή κατά μέσον όρο 6,5 παρασάγγες ή 196 στάδια ή 36,2 χμ ανά σταθμό.

Τα βασικά παραγγέλματα δίνονταν με τη σάλπιγγα και μετά το πρόγευμα, η στρατιά ξεκινούσε την πορεία της. Ανάλογα με τα εδάφη, που θα διέσχιζε και το αν επέκειτο ή επιθανολογείτο μάχη, έμπαιναν στην κατάλληλη σειρά τα μάχιμα τμήματα (ιππικό ή πεζικό, φάλαγγες ή ψιλοί), με τελευταία τα σκευοφόρα και τους συνακολουθούντες. Αν γινόταν πορεία, χωρίς να προβλέπεται μάχη, εκτός από την αυτονόητη φρουρά και τα τμήματα προκαλύψεως, οι υπόλοιποι στρατιώτες είχαν τον οπλισμό τους στα σκευοφόρα, για να μην κουράζονται άσκοπα.
 Κάθε μέρα στη θέση του προπομπού και των μονάδων κατά σειρά πίσω του εναλλάσσονταν οι διάφορες τάξεις πεζών ή ιππαρχίες. Κάθε ιππαρχία και τάξις πεζών είχε τη σημαία και το έμβλημά της, ενώ μπροστά από τον Αλέξανδρο μεταφέρονταν τα ιερά όπλα, που πήρε από τον ναό της Αθηνάς στην Τροία.
Μετά από ένα σταθμό (δηλαδή πορεία μιάς ημέρας) και μόλις έφταναν στο σημείο που είχε επιλεγεί με τη βοήθεια των οδηγών, οριοθετούσαν το στρατόπεδο. Αν επρόκειτο να μείνουν σ’ εκείνο το σημείο για κάποιο διάστημα ή αν η περιοχή ήταν εχθρική, περιέβαλλαν το στρατόπεδο με τάφρο και χάρακα (ξύλινο τείχος).
 Στη συνέχεια έστηναν τις σκηνές, ετοίμαζαν το δείπνο, έκαναν τις καθημερινές ατομικές εργασίες (συντήρηση οπλισμού, φροντίδα ίππων και υποζυγίων) και τέλος το κέρας σήμαινε τρεις φορές για το σιωπητήριο. Οι νυχτερινές φυλακές (βάρδιες ή νούμερα, στην φανταρική γλώσσα) ήταν τέσσερις.
Το βασικό στοιχείο του κατ’ ἤπειρον στρατεύματος των αρχαίων ελληνικών κρατών επί σειρά αιώνων ήταν η φάλαγγα των οπλιτών. Για λόγους, που θα αναφέρουμε παρακάτω, οι δημοκρατίες του Νότου περιόριζαν το ιππικό σε δευτερεύοντα ρόλο, αντίθετα προς τα ολιγαρχικά, τυραννικά και βασιλικά πολιτεύματα του ελληνικού Βορρά, που ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν το ιππικό ως όπλο κρούσεως.
Οι Πέρσες, όπως όλοι οι ανατολικοί λαοί, χρησιμοποιούσαν το ιππικό επίσης ως όπλο κρούσεως. Επίσης χρησιμοποιούσαν πολύ τους τοξότες, ώστε να προξενούν στον εχθρό τις μεγαλύτερες δυνατές απώλειες και σύγχυση πριν την εμπλοκή των πεζών.
Τέλος είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε απόλυτα σαφές ότι στην αρχαία Ελλάδα ο κάθε πολίτης ήταν υποχρεωμένος να προμηθεύεται ο ίδιος τον οπλισμό του (εκτός από την ασπίδα, την οποία χορηγούσε το κράτος).
 Έτσι αυτό, που σήμερα στο στρατό ονομάζεται «ειδικότητα», στην αρχαιότητα προσδιοριζόταν κατ’ ανάγκην από την οικονομική και συνεπώς κοινωνική θέση του πολίτη, γι’ αυτό και οι ιππείς ανήκαν στις οικονομικά ισχυρότερες τάξεις. Στους οπλίτες λοιπόν κατατάσσονταν οι πολίτες, που είχαν την οικονομική δυνατότητα να προμηθευτούν πανοπλία, ενώ στους ψιλούς κατατάσσονταν υποχρεωτικά οι φτωχότερες τάξεις, των οποίων τα οικονομικά επέτρεπαν την προμήθεια ενός φθηνού επιθετικού όπλου (τόξο, ακόντιο, σφενδόνη).
Το Πεζικό Στράτευμα
Τα αρχαία ελληνικά στρατιωτικά συγγράμματα, που έχουν διασωθεί, δεν μάς δίνουν την εντύπωση ότι υπήρχαν, όπως σήμερα, αυστηροί κανονισμοί που να επέβαλλαν ομοιομορφία στην εμφάνιση και τον εξοπλισμό. Αντίθετα, γνωρίζουμε ότι μετά τις μάχες σκυλεύονταν οι νεκροί αντίπαλοι, τα λάφυρα μοιράζονταν στους νικητές, ενώ ο Ξενοφών αναφέρει ως προαιρετική τη χρήση εφιππίου (σέλλας) από τους ιππείς.
Αυτά δείχνουν ότι δεν υπήρχε στον εξοπλισμό και την ένδυση η ομοιομορφία, που χαρακτηρίζει τους σημερινούς εθνικούς στρατούς. Όπως προκύπτει τόσο από παραστάσεις σε ανάγλυφα και αγγεία, όσο και από τα διασωθέντα κείμενα, υπήρχαν και ψιλοί, οι οποίοι μετά από τη διανομή των λαφύρων, έφεραν τμήματα πανοπλίας.
Οι αρχαίοι συγγραφείς μας δίνουν αρκετές πληροφορίες, ώστε να σχηματίσουμε τη γενική εικόνα, αλλά δεν μας δίνουν τις λεπτομέρειες εκείνες, τις οποίες σήμερα περιέχουν οι στρατιωτικοί κανονισμοί. Άλλωστε οι συγγραφείς αυτοί απευθύνονταν σε αναγνώστες της εποχής τους, οι οποίοι λίγο-πολύ ήξεραν τις λεπτομέρειες, και γενικά δεν έδειχναν ούτε ενδιαφέρον ούτε επιμέλεια στο να τις καταγράψουν με ακρίβεια. Ίσως όμως ο πραγματικός λόγος να ήταν η χρήση διαφορετικής ονοματολογίας από τους διάφορους ελληνικούς στρατούς.
 Έτσι το όπλο που ο Ξενοφών ονομάζει μάχαιρα, οι μεταγενέστεροι Αρριανός, Διόδωρος και Πλούταρχος το ονομάζουν κοπίδα. Ο τομέας του οπλισμού διεθνώς έχει επισκιασθεί από τις υπόλοιπες πτυχές της ιστορικής ανάλυσης και της αρχαιολογίας και ό,τι έχει σχέση με τον οπλισμό και τις δυνατότητες των αρχαίων ελληνικών στρατών βρίσκεται στο περιθώριο του ενδιαφέροντος.
 Ακόμη και στις πιο επιμελημένες μεταφράσεις των αρχαίων κειμένων, τα σημεία του οπλισμού και της τακτικής αποδίδονται με σχεδόν ποιητική διάθεση, ενώ σε κάποιες άλλες παραλείπονται ως ανάξια λόγου. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί πιστεύουν πως αρκετές από τις κατασκευές, τις μηχανές και γενικά τις επιχειρησιακές δυνατότητες του 4ου π.Χ. αιώνα εμφανίσθηκαν για πρώτη φορά την - ιδιαίτερα τονισμένη και προβεβλημένη από τους Δυτικούς λόγιους - περίοδο των Ρωμαίων ή ακόμη χειρότερα, 15 ολόκληρους αιώνες μετά τον Αλέξανδρο, την εποχή των σταυροφόρων.
Ο μακεδονικός στρατός, όπως τον διαμόρφωσε ο Φίλιππος, περιλάμβανε περίπου τα ίδια τμήματα με τους άλλους ελληνικούς στρατούς της εποχής, ενώ κάποιες χαρακτηριστικές διαφορές οφείλονται κυρίως σε πολιτικούς λόγους. Κυρίαρχο πολίτευμα στο Νότο ήταν η δημοκρατία, ενώ η Μακεδονία ήταν βασίλειο με διαρκή τον κίνδυνο διάσπασης στα επιμέρους έθνη της και σε πολλά σημεία θυμίζει έντονα απολίθωμα ελληνικού κράτους των μυκηναϊκών χρόνων.
 Οι ευγενείς των περιφερειακών εθνών αποτελούσαν την αριστοκρατία του διευρυμένου βασιλείου και εννοούσαν να διακρίνονται από τους ταπεινής καταγωγής πολίτες. Από αυτήν την αριστοκρατία προέρχονταν λοιπόν οι σωματοφύλακες, οι πεζέταιροι και οι εταίροι ιππείς, ενώ οι ανώνυμοι Μακεδόνες πολίτες κατατάσσονταν στο απλό ιππικό και στη φάλαγγα.
Βαρύ Πεζικό
(Αρριανός Α.14, Β.23, Γ.11.-12, Γ.23, Ε.17, ΣΤ.6, 21, Διόδωρος ΙΖ.57, Λυκούργος Κατά Λεωκράτους 76)
Φάλαγγα οπλιτική: ήταν ο σχηματισμός μάχης των οπλιτών. Κινούνταν, ελισσόταν και εμπλεκόταν συντεταγμένη και με συντονισμένες ενέργειες όλων των οπλιτών, οι οποίοι αποτελούσαν ενιαίο σύνολο και εξαρτώνταν ο ένας από τον άλλο. Στον συνασπισμό η ασπίδα του κάθε οπλίτη κάλυπτε την αριστερή πλευρά του, ενώ τη δεξιά πλευρά του κάλυπτε η ασπίδα του διπλανού (παραστάτη) του. Έτσι οι οπλίτες του δεξιού ζυγού είχαν ακάλυπτη τη δεξιά πλευρά τους και συνεπώς η δεξιά πλευρά της φάλαγγας ήταν η πιο τρωτή.
 Η σημασία, που είχε για τη φάλαγγα ο παραστάτης, φαίνεται στον όρκο των Αθηναίων εφήβων «… ού καταισχυνῶ ὅπλα τα ἱερά οὔδ’ ἐγκαταλείψω τον παραστάτην ὅτῳ ἄν στοιχίσω…», δηλαδή «δεν θα ντροπιάσω τα ιερά όπλα ούτε θα εγκαταλείψω τον παραστάτη, με όποιον κι αν στοιχισθώ». Ο ρίψασπις, αυτός δηλαδή που έρριχνε την ασπίδα του και τρεπόταν σε φυγή, άφηνε ακάλυπτο τον παραστάτη του και διευκόλυνε τον εχθρό να διασπάσει τη φάλαγγα. Γι’ αυτό ο ρίψασπις δεν ήταν απλώς δειλός, αλλά επικίνδυνος για τη συνοχή της φάλαγγας και σχεδόν συνώνυμος του προδότη. Στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου ο Δαρείος υπήρξε δυο φορές ρίψασπις.
Φάλαγγα μακεδονική: ήταν δημιούργημα του Φιλίππου Β΄ και αποτελούσε μία παραλλαγή της οπλιτικής φάλαγγας. Κάποιοι θέλουν να την εμπνεύστηκε ο Φίλιππος κατά την ομηρία του στη Θήβα από τη λοξή φάλαγγα, που είχαν δημιουργήσει τότε οι Θηβαίοι. Όμως η αλήθεια είναι ότι το μόνο κοινό μεταξύ της λοξής και της μακεδονικής φάλαγγας είναι ότι και οι δύο αποτελούσαν παραλλαγές της παραδοσιακής οπλιτικής.
 Η μακεδονική φάλαγγα χωριζόταν σε τάξεις πεζών, οι οποίες αναφέρονται με το όνομα του ηγήτορά τους και στις οποίες υπηρετούσαν ομοεθνείς Μακεδόνες (όπως τάξις Ελιμιωτών, τάξις Ορεστών και Λυγκηστών, τάξις Στυμφαίων).
 Ο Αρριανός στη μάχη του Γρανικού κάνει λόγο για 8 τάξεις (Κρατερού, Μελέαγρου, Φιλίππου, Φιλίππου του Αμύντα, Αμύντα, Κρατερού του Αλεξάνδρου, Κοίνου και Περδίκκα) και σε έναν υπεραπλουστευτικό υπολογισμό διαιρείται το σύνολο των 12.000 πεζών Μακεδόνων της στρατιάς με τις 8 αυτές τάξεις, οπότε προκύπτουν 1.500 πεζοί ως δύναμη της κάθε τάξεως. Όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι.
Ο γενικά προσεκτικός και ακριβής Αρριανός ρητώς θεωρεί ως τμήμα της φάλαγγας και τους υπασπιστές, τη δράση των οποίων περιγράφει σε διάφορα σημεία.
Λέει λ.χ. ότι «η μακεδονική φάλαγγα επιτέθηκε στους ελέφαντες ακοντίζοντας τους αναβάτες τους» ή ότι ο Αλέξανδρος πήρε μαζί του «τους ελαφρύτερα οπλισμένους από τη μακεδονική φάλαγγα». Προκύπτει λοιπόν, ότι η μακεδονική φάλαγξ δεν περιελάμβανε μόνο τους γνωστούς σαρισσοφόρους οπλίτες (ευγενούς και μη καταγωγής), αλλά ότι ήταν γενικός όρος, που υποδήλωνε το σύνολο των πεζών δυνάμεων του μακεδονικού κράτους.

Η τακτική της μακεδονικής φάλαγγας απέναντι στις άμαξες των Θρακών και της σπαρτιατικής απέναντι στους Εδεσσαίους υποδηλώνουν ότι οι φάλαγγες γενικά ήταν στρατιωτικά τμήματα πολύ πειθαρχημένα, οι πολεμιστές τους μπορούσαν να ελέγχουν το αίσθημα της αυτοσυντήρησης και εκεί ακριβώς όφειλαν την αποτελεσματικότητά τους.
 Οι φάλαγγες (οπλιτική, λοξή και μακεδονική) είχαν την ίδια υποδιαίρεση και τους ίδιους βαθμοφόρους. Η δεκάς εδιοικείτο από τον δεκαδάρχη, η διμοιρία (ή ημιλοχία) από τον διμοιρίτη, ο λόχος (24 πεζοί) από τον λοχαγό, η πεντηκοστύς από τον πεντηκοντάρχη, η εκατοστύς από τον εκατοντάρχη, η πεντακοσιοστύς από τον πεντακοσιάρχη και η χιλιαρχία από τον χιλιάρχη. Επιπλέον για τη μακεδονική φάλαγγα γνωρίζουμε ότι ο διοικητής της τάξεως, ο ταξιάρχης, της έδινε το όνομά του και καθόριζε το έμβλημά της, σε αντίθεση προς τους ταξιάρχες των δημοκρατιών, οι οποίοι δεν είχαν τέτοια εξουσία.
Ὁπλίτης: ήταν ο εμβληματικός πολεμιστής των αρχαίων ελληνικών κρατών. Έφερε πανοπλία, την οποία αποτελούσαν μόνο ἀγχέμαχα όπλα, ἀμυντήρια και επιθετικά. Στα ἀμυντήρια όπλα περιελάμβανε την ασπίδα, το κράνος, τον θώρακα, τις κνημίδες και (σπανίως) τα παραμηρίδια, ενώ στα επιθετικά το δόρυ και το ξίφος. Η τυπική αυτή πανοπλία είχε πολλές παραλλαγές.
Φαλαγγίτης & πεζέταιρος: ήταν η μακεδονική παραλλαγή του οπλίτη. Απάρτιζαν τη μακεδονική φάλαγγα και ο οπλισμός τους περιελάμβανε ασπίδα, κράνος, (ίσως) ημιθωράκιο, κνημίδες, σάρισσα και ξίφος. Μεταξύ του 369 και του 367 ο Αλέξανδρος Β΄ ονόμασε εταίρους τους αριστοκράτες, που υπηρετούσαν στο ιππικό και πεζέταιρους (= πεζούς εταίρους), όσους υπηρετούσαν στη φάλαγγα των πεζών.
 Σ’ αυτό συνηγορεί κι ο Αρριανός, που γενικά κάνει λόγο για τάξεις πεζών ή πεζούς και μόνο σε συγκεκριμένα σημεία κάνει λόγο για πεζέταιρους, τους οποίους θεωρεί ως ένα από τα συστατικά τμήματα της φάλαγγας. Δηλαδή οι οπλίτες της μακεδονικής φάλαγγας διακρίνονταν σε φαλαγγίτες (αν κι ο όρος είναι εντελώς αδόκιμος) και πεζέταιρους, όπου οι πρώτοι ήταν απλοί Μακεδόνες πολίτες και οι δεύτεροι αριστοκράτες.
 Κατά τον σύγχρονο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αναξιμένη τον Λαμψακηνό, πεζέταιροι ονομάζονταν τόσο οι αριστοκράτες όσο και οι απλοί Μακεδόνες πολίτες.
 Αν έχει δίκιο, αυτή η εξομοίωση είναι πιθανό να συνέβη κάποια στιγμή μετά τη μάχη της Ισσού, οπότε έπαψε να εμφανίζεται και το ιππικό των απλών Μακεδόνων πολιτών, ίσως διότι κι αυτό εξομοιώθηκε με το εταιρικό ιππικό.


http://www.alexanderofmacedon.info/greek/ARMY2gr.htm#land_army

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ"

Η σκακιέρα SER

Η σκακιέρα SER

Ν. Λυγερός

Η σκακιέρα Sierpinski-Einstein-Rosen είναι μια επινόηση που προσφέρει στη σκακιστική και μαθηματική σκέψη την ικανότητα να διαχειριστεί ένα χώρο με δύο διαστάσεις, αλλά με πολλαπλούς χρόνους λόγω του κεντρικού εμποδίου και ταυτόχρονα της υπερκίνησης που επιτρέπουν τα γαλάζια τετράγωνα. Με αυτόν τον τρόπο και λόγω της πρόσθεσης κομματιών, ενώ κατά τα άλλα διατηρούμε τους ίδιους σκακιστικούς κανόνες έχουμε ένα παίγνιο όχι μόνο πιο πολύπλοκο, αλλά και πιο δημιουργικό όσον αφορά στις μελέτες και τα ματ. Έτσι η νοημοσύνη και η πλαστικότητα του εγκεφάλου είναι άκρως απαραίτητες. Η σκακιέρα SER είναι ιδανική για όσους ξέρουν να ξεπερνούν τα δύσκολα εμπόδια. 

L'échiquier SER

N. Lygeros

L’échiquier Sierpinsky-Einstein –Rosen est une conception qui offre à la pensée échiquéenne et mathématique la capacité à gérer un espace à deux dimensions mais avec une multiplicité de temps en raison de l’obstacle central et simultanément l’hyperespace que permettent les cases bleues. De cette façon et en raison de l’ajout de pièces tandis que nous conservons pour le reste les mêmes règles échiquéennes, nous avons un jeu qui est non seulement plus complexe mais aussi plus créatif en ce qui concerne les études et le mat. Ainsi l’intelligence et la plasticité du cerveau sont absolument nécessaires. L’échiquier SER est idéal pour tous ceux qui savent surmonter les obstacles difficiles.

SER Chessboard

N. Lygeros

The chessboard Sierpinski-Einstein-Rosen is a conception which offers to chess and to mathematical thought, the ability to manage a space with two dimensions but with a multiplicity of times due to the central obstacle and simultaneously the hyper move which the blue squares allow. This way and because of the addition of the pieces while the rest of the chess rules are kept the same, we have a game not only more complex but also more creative in terms of studies and the mat. The chessboard SER is ideal for all those who know how to overcome difficult obstacles.

Πηγή: http://www.lygeros.org/articles?n=18631&l=gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η σκακιέρα SER"

Η σημασία των θαλάσσιων οικοπέδων

Του Νίκου Λυγερού

Η σημασία των θαλάσσιων οικοπέδων της ελληνικής και της κυπριακής ΑΟΖ δεν είναι μόνο και μόνο οικονομική, όπως θέλουν να πιστεύουν μερικοί. Τα θαλάσσια οικόπεδα είναι ένας άμεσος τρόπος να ενισχύσουμε την ΑΟΖ μας, δηλαδή τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, αφού μέσω αυτών διαμορφώνουμε μια γεωστρατηγική σκακιέρα που μας δίνει νέες δυνατότητες και προοπτικές για τα εθνικά μας θέματα. Η ΑΟΖ δεν είναι ένα ζήτημα ούτε για την Ελλάδα, ούτε για την Κύπρο, αλλά ένα δικαίωμα το οποίο αποτελεί την αιχμή του δόρατος για τον Ελληνισμό που ξέρει τι σημαίνει επί της ουσίας θαλασσοστρατηγική. Δεν μπορούμε λοιπόν να εκφυλίζουμε όλο το θέμα της ΑΟΖ σε μια απλή οικονομική παράμετρο, ούτε για την Ελλάδα, ούτε για την Κύπρο. Έτσι και τα θαλάσσια οικόπεδα δεν είναι απλώς εν δυνάμει συμβόλαια. Διότι αυτές οι συμφωνίες αλλάζουν το status της περιοχής, αφού αναβαθμίζεται μόνο και μόνο από την παρουσία του εταίρου. Στην περίπτωση της Ελλάδας τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα της ΑΟΖ έχουν δημοσιευτεί στην επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι αναγνωρισμένα ως ελληνικά από τα 28 κράτη- μέλη, πράγμα το οποίο προσφέρει κύρος στην πατρίδα μας όταν πρόκειται να κάνουμε διεθνείς διαπραγματεύσεις και συμφωνίες. Με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύουμε ότι έχουμε μια ισχυρή θέση στο Ιόνιο, στην Πελοπόννησο και Νότια της Κρήτης κι έτσι αναδεικνύουμε και την υψηλή μας στρατηγική στην Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά συνέπεια, ακόμα κι αν έχουμε αλλάξει κομματικά δεδομένα σε εθνικό επίπεδο πρέπει να είμαστε συνεπείς και να συνεχίσουμε το απαραίτητο έργο για την πατρίδα μας. Αυτή η συνέπεια θα φανεί κι από τις αποφάσεις μας σε διεθνές επίπεδο, όσον αφορά στα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα, αλλά γενικότερα στο θέμα της αξιοποίησης της ελληνικής ΑΟΖ, όπου ακολουθούμε το παράδειγμα της Κύπρου δίχως πια άλλες καθυστερήσεις και γραφειοκρατικά εμπόδια.

Πηγή: http://www.lygeros.org/articles.php?n=18606&l=gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Η σημασία των θαλάσσιων οικοπέδων"

Διάλεξη του Ν. Λυγερού με θέμα: "ΑΟΖ, Ζεόλιθος, Καινοτομία". 30/01/2015

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ "Διάλεξη του Ν. Λυγερού με θέμα: "ΑΟΖ, Ζεόλιθος, Καινοτομία". 30/01/2015"