Η ΚΥΠΡΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.

Η Επανάσταση του 1821 και η Κύπρος.---- Η Κύπρος στο μακρύ διάστημα της Τουρκοκρατίας (1570 - 1878) μοιράστηκε την τύχη του υπόλοιπου υπόδουλου Ελληνισμού αλλά και τους κοινούς αγώνες για ελευθερία. Τον Ιούνιο του 1798 στο Βελιγράδι, ο συνεργάτης και σύντροφος του Ρήγα Βελεστινλή, Ιωάννης Καρατζάς, από τη Λευκωσία, ακολούθησε το δάσκαλο του στο μαρτύριο,
Στις παραμονές της επανάστασης του 1821 πολλοί Κύπριοι έγιναν μέλη της "Φιλικής Εταιρείας", ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός υποσχέθηκε οικονομική Βοήθεια. Σύμφωνα με την παράδοση, τον Ιούνιο του 1821 ο Ψαριανός πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης αποβιβάστηκε μυστικά στις ακτές της Αμμοχώστου και δυτικά της Κερύνειας, στη Λάπηθο, και πήρε μαζί του τροφές, χρήματα αλλά και εθελοντές.
Στις 9 Ιουλίου 1821 ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός απαγχονίστηκε στην Πλατεία Σεραγίου, στο κέντρο της Λευκωσίας. Μαζί του αποκεφαλίστηκαν οι τρεις άλλοι Μητροπολίτες Πάφου Χρύσανθος, Κιτίου Μελέτιος και Κυρηνείας Λαυρέντιος.
Ακολούθησαν τις επόμενες ημέρες οι σφαγές των υπόλοιπων προγραφέντων κληρικών και πολλών προκρίτων, οι δημεύσεις - ιδιοποιήσεις των περιουσιών των εκτελεσθέντων και οι ανεξέλεγκτες λεηλασίες από τα τουρκικά στρατεύματα.Το σύνολο των Κυπρίων αγωνιστών του 1821 υπολογίζεται σε χίλιους. Κύπριοι πολεμιστές εντοπίζονται στις πρώτες μάχες στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες, αλλά και στο Μεσολόγγι, στην Πελοπόννησο, στην Αθήνα, στις ναυτικές επιχειρήσεις, ενώ άλλοι ανέλαβαν σημαντικές διοικητικές ή εκκλησιαστικές θέσεις στην "αναγεννηθείσα Ελλάδα".
Κύπριοι Εθελοντές στους Αγώνες του Έθνους 1897 - 1913.
Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, Κύπριοι εθελοντές κατατάσσονταν σε κάθε επαναστατική κινητοποιήση του Ελληνισμού και σε κάθε πολεμικό επεισόδιο ή επιστράτευση. Η έλευση των Βρετανών, το 1878, βάσει αμυντικής συμφωνίας μεταξύ Αγγλίας και Τουρκίας, έφερε αρκετά αγαθά στην Κύπρο, αλλά και πολλές απογοητεύσεις που πλήθαιναν με το χρόνο.
 Στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 οι Κύπριοι εθελοντές έφτασαν τους 1000.Στην πλειοψηφία τους ήταν αγρότες, από διάφορες περιοχές του νησιού.Οι περισσότεροι υπηρέτησαν στο νικηφόρο τμήμα του Ελληνικού στρατού, στην ταξιαρχία του Συνταγματάρχη Κωνσταντίνου Σμολένσκη, γεγονός που τους επέτρεψε να επιστρέψουν στην πατρίδα τους με υψηλό ηθικό.
Στο Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908), η ιστορική έρευνα εντόπισε μέχρι σήμερα 8 Κύπριους Μακεδονομάχους.Ο γνωστότερος είναι ο Γεώργιος Αργυρίου Κυπραίος από την Πέγεια της Πάφου, που διακρίθηκε ως ομαδάρχης στην περιοχή Μοναστηρίου - Μοριχόβου.Στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912 - 1913 πολέμησαν με τον Ελληνικό στρατό 1500-1800 περίπου Κύπριοι εθελοντές. 55 από αυτούς σκοτώθηκαν στην πολιορκία των Ιωαννίνων και στις πολύνεκρες μάχες του Ελληνοβουλγαρικού πολέμου.
Στον κατάλογο των εθελοντών περιλαμβάνονται άνθρωποι κάθε ηλικίας, επαγγέλματος ή τάξης, πλειοψηφούν, όμως, εμφανώς οι αγρότες.Κορυφαία στιγμή της Κυπριακής παρουσίας ήταν ο θάνατος του Δήμαρχου Λεμεσού, πρώην βουλευτή (1901-1911) Χριστόδουλου Σώζου, που σκοτώθηκε πολεμώντας στις 6 Δεκεμβρίου του 1912, στο Μπιζάνι.
Κύπριοι Εθελοντές 1914 - 1922
Ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος και η ένταξη της Τουρκίας στο στρατόπεδο των Κεντρικών Δυνάμεων είχε ως αποτέλεσμα την καταγγελία της "Κυπριακής Συνθήκης" του 1878 και την προσάρτηση της Κύπρου στη Βρετανική Αυτοκρατορία (Νοέμβριος 1914).Το καλοκαίρι του 1916 άρχισε η μαζική κατάταξη Κυπρίων στο βρετανικό στρατό, στο ειδικό σώμα των έμμισθων ημιονηγών που δημιουργήθηκε. Μέχρι το Μάρτιο του 1919 στρατολογήθηκαν 16000 περίπου άνδρες.
Οι Κύπριοι "μουλάρηδες", μετά από μια σύντομη στρατιωτική εκπαίδευση στους στρατώνες της Θεσσαλονίκης, υπηρέτησαν σχεδόν αποκλειστικά, στο Μακεδόνικο Μέτωπο. Στα συμμαχικά νεκροταφεία της Μακεδονίας βρίσκονται οι τάφοι 30 περίπου Κυπρίων που έχασαν τη ζωή τους, στο διάστημα 1916-1920.
 Άλλοι Κύπριοι κατατάχθηκαν εθελοντικά στον ελληνικό στρατό και στην "Εθνική Αμυνα". Πέντε από αυτούς σκοτώθηκαν στη μάχη του Σκρα, το 1918.
Η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 συνετάραξε την Κύπρο λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας και των επικίνδυνων συνεπειών από την εκρίζωση του Ελληνισμού από τα απέναντι παράλια. Αν και χιλιάδες Κύπριοι γράφτηκαν ως εθελοντές, η κυπριακή συμμετοχή στη Μικρασιατική εκστρατεία ήταν σχετικά μικρή, εξαιτίας των αυστηρών - αυτή τη φορά - βρετανικών απαγορεύσεων. Αντίθετα, στη Μικρασία ήταν εμφανής η παρουσία αρκετών Κυπρίων αξιωματικών του ελληνικού στρατού, αποφοίτων της Σχολής Ευελπίδων ή παλιών υπαξιωματικών.
Οι Κύπριοι πεσόντες του Μικρασιατικού πολέμου υπολογίζονται σε 30. Λίγο αργότερα η Ιερά Σύνοδος της Κύπρου, το σύνολο των βουλευτών της και ο δήμαρχος της Λευκωσίας, με την προκήρυξη τους της 6ης Μαρτίου 1928,ευθαρσώς υπογράμμισαν, ότι "επί πεντήκοντα έτη εκρατήθημεν μακράν των μητρικών αγκαλιών, κρατούμεθα δε και νυν, παρά την εκφρασθείσα πλειστάκις (...) ομόφωνον ημών γνώμην, όπως ενωθώμεν μετά της μητρός Ελλάδος," Η προκήρυξη αυτή κυκλοφόρησε με την ευκαιρία συμπληρώσεως 50 ετών από την έλευση των Βρετανών στην Κύπρο.

Ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος και η Κύπρος.
Η Κύπρος ήταν η πρώτη Βρετανική Αποικία που έστειλε στρατιώτες σε επιχειρήσεις του Β' Παγκοσμίου πολέμου, τον Ιανουάριο του 1940. Σύμφωνα με πρόσφατους υπολογισμούς, υπηρέτησαν στο "Κυπριακό Σύνταγμα" και την "Κυπριακή Εθελοντική δύναμη" του Βρετανικού στρατού 20.000 στρατιώτες, από τους οποίους οι 800 ήταν γυναίκες, που στελέχωσαν διάφορες βοηθητικές υπηρεσίες. Το "Κυπριακό Σύνταγμα", περιελάμβανε βοηθητικά σώματα (λόχους ημιονηγών, σκαπανέων, μεταγωγικού, αποβατικών σκαφών,κινητών πλυντηρίων) αλλά και τάγμα Πεζικού και Μηχανικού. Οι Κύπριοι υπηρέτησαν σε πολεμικές επιχειρήσεις στη Γαλλία, όπου οι ημιονηγοί διακρίθηκαν στην εκκένωση της Δουγκέρκης, στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή και την Ιταλία
.Στην Ελλάδα μέχρι τη γερμανική εισβολή, τον Απρίλιο του 1941, μεταφέρθηκαν 5.000 - 6.000 άνδρες του "Κυπριακού Συντάγματος" (Ελληνες και Τούρκοι).
Οι περισσότεροι χρησιμοποιήθηκαν σε περιοχές της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, για τη διάνοιξη οδικών και οχυρωματικών έργων και τη μεταφορά εφοδίων και πυρομαχικών. Εκατοντάδες συνελήφθηκαν αιχμάλωτοι στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη, κατά τη συμμαχική υποχώρηση.Στον ελληνικό στρατό κατάφεραν να καταταγούν μόνον όσοι Κύπριοι ζούσαν στην Ελλάδα. Ανάμεσα τους, 40 περίπου φοιτητές που σπούδαζαν στην Αθήνα και πολέμησαν στο αλβανικό μέτωπο, Αργότερα, πολλοί Κύπριοι συνέχισαν την ένοπλη δράση τους πολεμώντας στις αντιστασιακές οργανώσεις εναντίον της τριπλής φασιστικής κατοχής, είτε στις ελληνικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής.